اخبار باشگاه اقتصاددانان

پرهام پهلوان: ایران ما که نه‌‌‌تنها خانه اجدادی ماست بلکه مادر، مهد فرهنگ و بخشی جدایی‌‌‌ناپذیر از جان و روح ماست، این روزها در یکی از حساس‌‌‌ترین و سرنوشت‌‌‌سازترین برهه‌‌‌های تاریخ معاصر خود قرار گرفته است. سرزمینی که قرن‌‌‌ها مهد دانش، تمدن و شرافت بوده، امروز به‌‌‌دست رژیمی متخاصم مورد تجاوز آشکار قرار گرفته است؛ تجاوزی که نه‌‌‌فقط مرزهای جغرافیایی ما را تهدید می‌کند، بلکه بر پیکر امید و آرامش مردمان این سرزمین نیز زخم زده است.

پروتکل‌‌‌های کلی مواجهه با کودکان در شرایط اضطراری مانند اکنون، عبارت از حفظ روتین‌‌‌های کودک است؛ یعنی اگر کودک تا پیش از به وجود آمدن این شرایط، از برنامه خاصی پیروی می‌‌‌کرد یا در ساعت خاصی از خواب بیدار شده و در ساعت خاصی غذا می‌‌‌خورد، در شرایط اضطراری نیز باید همان روتین‌‌‌ها را داشته باشد و این وظیفه پدر و مادر کودک یا سرپرست اوست که تمام برنامه‌‌‌های پیشین کودک را مانند گذشته، اجرا کنند.

این روزها که سایه‌‌ جنگ بر سرزمین‌‌‌مان افتاده و ترس و اضطراب مانند مهی غلیظ در دل‌‌‌هایمان نشسته، یک‌چیز بیش از همیشه به چشم می‌‌‌آید: قدرت ما، مردم. وقتی بمباران‌‌‌ها خانه‌‌‌ها را می‌‌‌لرزانند و ناامیدی در حال نفوذ به قلب‌‌‌هاست، جامعه مدنی، مانند دوستی قدیمی، می‌‌‌تواند دستمان را بگیرد و کمک کند از این توفان سخت عبور کنیم.

پرهام پهلوان: در دل جهنم جنگ، زنی خواهرش را در نخستین نبرد گم می‌کند و از ترس و اندوه فرو می‌‌‌پاشد؛ تک‌‌‌تیراندازی هست که بعد از نخستین شلیک، با لرزش دست‌‌‌ها و وحشتی وصف‌‌‌ناپذیر می‌‌‌پرسد: «آیا من واقعا یک انسان را کشتم؟» نوجوانی با چکمه‌‌‌هایی سه شماره بزرگ‌تر راه می‌رود، اما گرسنگی را به جان می‌‌‌خرد تا کشورش را حفظ کند و مادری فرزندش را راهی مسیری می‌کند که از عاقبتش هیچ نمی‌‌‌داند. با پایان جنگ، بسیاری از انسان‌‌‌ها نه شادی که سکوتی عمیق را تجربه می‌کنند؛ بسیاری از اینها، هزاران آرزو در سر داشتند که فردای بعد از جنگ به دنبال آنها بروند، دریغ از اینکه دیگر هیچ چیز مثل قبل نمی‌شود.

حمله نظامی رژیم صهیونیستی به ایران، رسانه‌‌‌ها را در موقعیتی ویژه قرار داده است. به لحاظ تاریخی از زمان جنگ خلیج‌‌‌فارس موضوع پیشبرد جنگ در میدان نظامی و میدان رسانه به طور خاص مورد توجه قرار گرفت. شکست آمریکا در ویتنام ابتدا در رسانه‌‌‌ها و سپس در میدان جنگ شکل گرفت و این تجربه نشان داد که شکست در روایت رسانه‌‌‌ای، می‌‌‌تواند زمینه‌‌‌ساز شکست سیاسی و نظامی شود. در همه جنگ‌‌‌هایی که در سال‌های اخیر رخ ‌‌‌داده است، رسانه‌‌‌ها - اعم از رسانه‌‌‌های رسمی و شبکه‌‌‌های اجتماعی- محوریت و موضوعیت داشته‌‌‌اند.

با حمله رژیم صهیونیستی به ایران، فضای جدیدی از سیاستگذاری در کشور موضوعیت یافت. اقتصاددانان ایرانی و همه علاقه‌‌‌مندان به کشور در سال‌های اخیر بسیار بر این موضوع تاکید داشته‌اند که ایران باید رشد و توسعه اقتصادی را در اولویت قرار دهد تا از طریق بهبود اقتصاد، بتواند مهم‌ترین کارکرد دولت‌‌‌ها را که رفاه شهروندان است به نتیجه برساند، اما با اتفاقی که روز جمعه با آن مواجه شدیم، احتمالا مساله توسعه گرچه همچنان هدف غایی است و باید برای آن کلان‌‌‌نگری داشت، اما باید پذیرفت که ضرورت و فوریت سیاستگذاری دولت، عبور از شرایط پیش‌آمده و تحمیلی است و این مستلزم سطحی از پیش‌بینی آینده است که در آن، سناریوهای مختلف، احتمال وقوع و کنش‌‌‌های مناسب طراحی شود. از این رو، نه مردم و نه رسانه‌‌‌ها و مهم‌تر از همه، دولت و سیاستگذار نباید تلقی کنند که اوضاع کنونی عادی است و باید به روال سابق عمل کرد.

حمله اخیر اسرائیل به خاک ایران و شهادت جمعی از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران، بار دیگر مرزهای مبهم و لغزنده‌‌ میان جنگ رسمی، عملیات امنیتی و ترور دولتی را به رخ کشید. در این حمله، به غیر از پایگاه‌‌‌های نظامی در میدان نبرد، ارکان فرماندهی یک دولت مستقل در خاک خود، به‌‌‌طور هدفمند مورد اصابت قرار گرفت. این حادثه، پیش از آنکه صرفا یک درگیری نظامی تلقی شود، یک چالش بنیادی برای نظم حقوقی بین‌المللی است: آیا کشتن رهبران نظامی یا سیاسی یک کشور دیگر، آن هم به شکلی هدفمند و بدون جنگ رسمی، جرم محسوب می‌شود؟

جنگ تجاوزکارانه‌‌‌ای که اسرائیل از ۲۳خرداد علیه ایران شروع کرد، در تاریخ به عنوان حلقه دیگری از حلقه‌‌‌های تجاوز و توسعه‌‌‌طلبی اسرائیل طی حیات ۷۷ساله‌اش به ثبت خواهد رسید. طی این دوره ۷۷ساله اسرائیل با اشغال سرزمین فلسطین و جلوگیری ظالمانه و لجوجانه از شکل‌‌‌گیری یک میهن فلسطینی برای مردم فلسطین و تحمیل مهاجرت و آوارگی بر آنها یکی از علل اصلی بی‌‌‌ثباتی‌‌‌ها و آشوب‌‌‌های بی‌‌‌پایان در خاورمیانه بوده است.

اعتبارات نظام حمایتی در لایحه بودجه ۱۴۰۴ رشد ۴۱درصدی داشته و به حدود ۹۰۰همت رسیده است؛ ۸۳درصد از این اعتبارات، عبارت از حمایت‌های غیرهدفمند نظیر یارانه نقدی، نان و دارو در بودجه است.

به‌منظور درک این مساله که عمق بحران‌های فعلی در ایران تا چه اندازه جدی است و ضرورت رویارویی با این بحران‌ها تا چه حد در بطن جامعه احساس می‌شود، کافی‌‌‌ است نگاهی مختصر به اخبار روزمره انداخته شود. جداول قطعی برق در مناطق مختلف به‌‌‌صورت مستمر منتشر می‌‌‌شوند؛ اخبار متعدد از میزان بسیار کم پرشدگی سدهای کشور حکایت می‌کنند؛ فرونشست زمین کلان‌شهرها را چنان دربرگرفته که بنا بر گزارش سازمان نقشه‌‌‌برداری کشور، حدود ۱۱‌درصد از مساحت ایران درگیر فرونشست است و این پدیده بیش از نیمی از جمعیت کشور را در معرض خطر قرار داده است؛ هشدارهای متوالی در مورد ناایمنی ساختمان‌‌‌های تجاری بزرگ پایتخت نادیده گرفته می‌‌‌شوند، زمزمه‌‌‌های تعطیلی شهرک‌‌‌های صنعتی پرمصرف در تابستان شنیده می‌شود و حتی ناامنی اجتماعی در قالب اخبار قتل‌‌‌های بی‌‌‌دلیل به یک بحران روانی بدل شده است.

اصلاحات اقتصادی، فرآیندی لاجرم و گریزناپذیر است که دولت به هر روی ناچار به انجام آن است؛ اما اگر این اصلاحات از بدنه خود نظام سیاستگذاری آغاز نشود، احتمال موفق نشدن دولت وجود دارد. کارشناسان معتقدند چنانچه دولت در وهله اول اصلاحات اقتصادی را از بدنه خود آغاز کند؛ یعنی اندازه دولت را کوچک‌تر کند یا بودجه نهادهای وابسته به خود را کاهش دهد، آحاد اقتصادی نیز با آغوش باز پذیرای اصلاحات اقتصادی خواهند شد.

زمانی دولت مردم را به صرفه‌‌‌جویی دعوت می‌‌‌کرد تا بخشی از بار وارده به دولت، برای تامین نیازهای اولیه‌‌‌ای مثل برق، آب، ‌‌‌ انرژی و... از راه مشارکت خودخواسته مردم کاسته شود. چنین دولتی، اگر حمایت کافی مردم را داشته باشد، احتمالا می‌‌‌تواند تا حدودی موفق شود و مطابق با بخشی از صرفه‌‌‌جویی مردم برنامه‌‌‌ریزی کند. مثلا اگر دولتی که از دل دموکراسی سر برآورده است، از مردم بخواهد که صرفه‌‌‌جویی کنند تا بحران‌ها را در کنار یک‌دیگر پشت سر بگذارند، ‌‌‌ این دعوت برای مردم شنیدنی و قابل احترام است؛ چرا که در دل خود نوعی احترام به انتخاب و تصمیم مردم دارد. اما در ایران، دعوت به صرفه‌‌‌جویی، ‌‌‌ دیگر از شکل دعوت گذشته و به اجبار تبدیل شده است. زمانی که برق می‌رود یا آب قطع می‌شود، دیگر این «جیره‌‌‌بندی»، داوطلبانه و مبتنی بر خواست مردم نیست.

این بار نوبت به بحث و کشمکش بر سر رقابت یا انحصار دولتی و شبه‌‌‌دولتی در کسب‌وکارهای کوچک و متوسط یا همان SMEها رسید؛ اما ماجرای رقابت و انحصار، همان ماجرای سابق رشته‌فعالیت‌‌‌های صنعتی دیگر است.

امروزه موتور محرک توسعه اقتصادی کشورها، صنایع کوچک و متوسط (Sme's) یا به طور عام بنگاه‌های کوچک و متوسط هستند. از دلایل اهمیت این نوع بنگاه‌های اقتصادی می‌توان به مواردی همچون نیاز به سرمایه‌گذاری اندک، منعطف بودن در مقابل تغییرات بازار و نیاز به مهارت کاری کمتر اشاره کرد. در ایران تعریفی که تاکنون از Sme ارائه شده و پس از ادغام وزارتخانه‌های صنایع و معادن و بازرگانی هم کماکان همین تعریف وجود دارد، عبارت است از اینکه کلیه صنایعی که کمتر از ۵۰نفر کارکن داشته باشند، جزو صنایع کوچک خواهند بود. قطعا چالش‌ها و مسائل مبتلابه واحدهای صنعتی با ۱۰نفر نیروی انسانی متفاوت از یک واحد صنعتی با ۲۰۰نفر پرسنل خواهد بود و سیاستگذاری‌های کلان برای این بنگاه‌ها با شرایط و پارامتر‌های مختلف یکسان نخواهد بود.

در دنیای معاصر، اقتصاد دارای محیطی داینامیک بوده و امری زیرساختی و بیسیک همچون ابعاد دیگر مثل ابعاد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و حتی امنیتی است و این ابعاد تاثیر‌گذاری متقابل بر هم دارند. در یک کشور با اقتصادی مبتنی بر تکنولوژی، تاثیر فناوری بر ابعاد اقتصادی و اقتصاد سیاسی بین‌الملل چشم‌گیر و چندوجهی است. در چنین کشوری، تکنولوژی نه‌تنها به عنوان موتور محرک رشد اقتصادی داخلی عمل می‌کند، بلکه نقش مهمی در شکل‌‌‌‌دهی به روابط و جایگاه آن کشور در عرصه بین‌المللی دارد. یکی از تاثیرات اقتصاد مبتنی بر فناوری، افزایش بهره‌وری و توان رقابتی است. با استفاده از تکنولوژی‌‌‌های پیشرفته و نوآوری‌‌‌ها، شرکت‌های داخلی قادر به تولید محصولات و خدمات با کیفیت بالاتر، هزینه پایین‌‌‌‌تر و در زمان کوتاه‌‌‌‌تر هستند.

گزارش امروز «باشگاه اقتصاددانان» عوامل تاثیرگذار بر ناکامی صنعت ایران در همگامی با توسعه پایدار را بررسی می‌کند. با استفاده از مفهوم «دیابت ساختاری»، چالش‌هایی چون نبود سیستم‌های مدیریت مدرن، فشارهای سیاسی و محلی، و استفاده ناکافی از داده‌های تحلیلی تحلیل شده‌اند.

ماهاتما گاندی می‌گوید: «کره‌ زمین می‌تواند نیازهای انسان را برآورده کند، اما طمع او را نه.» انسان در قرن بیستم شیفته پیشرفت تکنولوژیکی شد و در مسیر توسعه، بدون در نظر گرفتن پیامدها، بی‌محابا بر منابع زمین تاخت. امروز جهان در آستانه یک بحران زیست‌محیطی قرار دارد و دیگر جایی برای توسعه‌های بی‌برنامه و مخرب باقی نمانده است.

«تورم همیشه و در همه جا یک پدیده پولی است.» این یکی از معروف‌‌‌ترین جملات فریدمن، رهبر مکتب اقتصادی پول‌‌‌گرایان است. او باور داشت دولت‌‌‌ها از طریق چاپ پول برای جبران کسری بودجه، عملا قدرت خرید مردم را کاهش می‌دهند و این کار را «غیرمنصفانه و آسیب‌‌‌زا» انجام می‌دهند. پیش از او نیز کلاسیک‌‌‌ها به ثبات پولی و نقش محدود دولت در اقتصاد تاکید داشتند. کلاسیک‌‌‌ها تورم را عمدتا نتیجه عرضه بیش از حد پول می‌‌‌دانند.

عرصه سیاسی، بستر تغییر و تحول است و هرگز ثابت نمی‌‌‌ماند؛ این گزاره‌‌‌ای است که احتمالا ایلان ماسک و دونالد ترامپ هم بسیار بیشتر از پیش به آن باور پیدا کنند. در واقع فاصله میان «او یک ابرنابغه است. ما باید از نابغه‌‌‌هایمان محافظت کنیم، چون تعداد زیادی از آنها نداریم» تا «ایلان ماسک دلش برای حضور در کاخ سفید تنگ شده و به سندروم اختلال روانی نسبت به ترامپ دچار شده است» حتی به یک سال هم نمی‌‌‌کشد. دعواهای میان ترامپ و مالک تسلا، تنها چند روز بعد از انتقاد ماسک از لایحه مالیاتی رئیس‌‌‌جمهوری آمریکا، شدت گرفت و به کف شبکه ایکس رسید.

چنانچه قرار باشد منشأ درگیری‌‌‌های ایلان ماسک و ترامپ را تجزیه و تحلیل کنیم تا به تاثیر آن بر بازارهای مختلف بپردازیم، می‌‌‌توان این‌طور استدلال کرد که چالش میان ترامپ به‌‌‌عنوان رئیس‌‌‌جمهور آمریکا و ایلان ماسک، به‌‌‌عنوان یکی از ثروتمندترین افراد جهان، از زمانی آغاز شد که دونالد ترامپ در مصاحبه‌‌‌ای اعلام کرد قرار است ایلان ماسک را از هیات دولت خود کنار بگذارد.

ما ایرانی‌‌‌ها یک ضرب‌‌‌المثل داریم که دو پادشاه در یک اقلیم نگنجند. اجازه دهید از این ضرب‌المثل استفاده کنیم و بگوییم که دو «مودی» در کاخ سفید نگنجند. این داستان ترامپ و ماسک است که از دو واله و شیدا به دو دشمن خونی تبدیل شده‌‌‌اند. عشق آنها به همدیگر در ابتدای کار هر چقدر آتشین بود، فروپاشی رابطه آن دو نیز به همان اندازه تند و سریع بوده است. اما اجازه دهید پیش از اینکه به چرایی جدایی «ایلان» از «دونالد» بپردازیم، کمی آنها را به لحاظ شخصیتی واکاوی کنیم.

نکته‌‌ای که در دعوای میان ترامپ و ماسک بسیار جالب و البته مهم به‌‌نظر می‌رسد، آن است که با وجود اینکه ایلان ماسک، ثروتمندترین مرد جهان است، در مواجهه با ترامپ موضع‌‌گیری کرد. اگر با دقت به ارتباط میان افراد دارای ‌قدرت و ‌ثروت توجه کنید، به‌خوبی درمی‌‌یابید که معمولا ثروتمندان و صاحبان سرمایه تلاش می‌کنند در مقابل افراد قدرتمند، کمترین سطح دعوا و تنش را ایجاد کنند تا اگر خطری سرمایه آنان را مورد تهدید قرار می‌دهد، این خطر دفع شود و سرمایه‌‌شان در امنیت کامل باقی بماند.

صنایع بیشتر از همیشه تشنه تکنولوژی و سرمایه در گردش هستند؛ صنایع زیرساختی و تاسیسات آنها حتی بیشتر از صنایع دیگر، فقدان فناوری‌های جدید و سرمایه‌گذاری‌های تازه را احساس می‌کنند.

بی‌شک هیچ‌کس نمی‌تواند تاثیر تحرم‌های ظالمانه بر مجموعه اقتصاد ایران را نادیده بگیرد. این تحریم‌ها نه‌تنها بخش‌های تولیدی بلکه مجموعه عوامل مرتبط با تولید، به‌ویژه سرمایه انسانی و محیط زیست کشور، را بیشتر موارد تحت‌تاثیر قرار داده است. در بیشتر موارد که خطرات و ریسک‌های بخش تولید برای عوامل تولید و محیط‌زیست افزایش می‌یابد، مدیران تولیدی ناچار به صدور دستور توقف تولید می‌شوند. نتیجه اما در بیشتر موارد موجب ضرر و زیان‌های جبران‌ناپذیر و آسیب‌های جدی به تداوم تولید می‌شود. در این یادداشت به یکی از زیر‌مجموعه‌های تولیدی صنعت نفت کشور در حوزه فلات قاره ایران می‌پردازیم.

اگر بخواهیم توضیح دهیم که دلیل افزایش یافتن حوادث غیرمترقبه همچون انفجارهای اخیر در پالایشگاه، نیروگاه‌ها، معادن و دیگر زیرساخت‌های کشور چیست، باید به یک مساله بسیار مهم توجه کرد. به نظر می‌رسد هیچ‌کس به اندازه متخصصان نفتی که در زمان جنگ در حال خدمت به صنعت نفت کشور بوده‌اند، از علت اصلی وقوع چنین حوادثی آگاه نیستند.

همه‌چیز با رویایی شیرین شروع شد. زوجی جوان به نام والتر و آنا که مجبورند آپارتمان قبلی‌شان را ترک کنند، ناگهان با فرصت خرید یک ویلای بزرگ و ظاهرا زیبا در حومه روبه‌رو می‌شوند. خانه قیمت مناسبی دارد و فروشنده‌ای پیر و مهربان (که کمی عجیب رفتار می‌کند) آن را واگذار می‌کند. همه‌چیز عالی به نظر می‌رسد.

صنعت در‌حال‌حاضر، چهارمین و پنجمین انقلاب بزرگ خود را پشت سر می‌گذارد؛ انقلابی که عموما به‌عنوان انقلاب صنعت نسل چهارم یا صنعت نسل پنجم نامیده می‌شود. اگر در صنعت نسل چهارم، تمرکز صنعتگران و سیاستگذاران بر ارتقای رشته فعالیت‌های صنعتی برحسب کلان داده و اینترنت بود، انقلاب صنعتی نسل پنجم، بر هوش مصنوعی و ابزارهای آن تاکید دارد.

قاعده «استفاده منصفانه»(Fair Use) در حقوق مالکیت فکری به‌عنوان یکی از ابزارهای تعدیل‌کننده حقوق انحصاری پدیدآورندگان شناخته می‌شود. ریشه این مفهوم را باید در دکترین حقوق عرفی (Common Law) انگلستان جست‌وجو کرد که با هدف ایجاد تعادل میان حق مولف و منافع عمومی توسعه یافت. بااین‌حال، آنچه به‌عنوان «استفاده منصفانه» در حقوق ایالات متحده نهادینه شد، ماهیتی پویا و فراتر از محدودیت‌های سنتی یافت. در سال ۱۹۷۶، ماده ( ۱۰۷) قانون کپی‌رایت آمریکا (U.S. Copyright Act) رسما قاعده «استفاده منصفانه» را در قالب چهار معیار شناخته‌شده (۱- هدف و ماهیت استفاده، ۲- ماهیت اثر اصلی، ۳- میزان استفاده و ۴- تاثیر اقتصادی بر بازار اثر) تعریف کرد. ویژگی بارز این مقرره، انعطاف‌پذیری در تفسیر و ماهیت موردی ارزیابی مصادیق است که آن را به ابزاری زنده در مواجهه با تحولات فناوری بدل ساخته است.

سیستم‌های حقوقی مدرن در تلاش‌اند در برابر تغییرات پرشتاب و مداوم، به‌روز باقی بمانند و با قانون‌گذاری کارآمد، بیشترین سطح کارآمدی و سهولت را برای شهروندان خود فراهم کنند. بااین‌حال، در بزنگاه‌های تحولی، به‌ویژه در مواجهه با تغییرات بنیادین پارادایمی، تصلب ساختارهای حقوقی و وابستگی آنها به گذشته‌نگری، اغلب چالش‌برانگیز می‌شود.

در یک فضای رقابتی سالم، شفافیت اطلاعاتی یکی از مهم‌ترین پیش‌‌‌نیازها برای تصمیم‌گیری‌‌‌های درست اقتصادی است. وقتی مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان به اطلاعات کامل و بدون سانسور دسترسی داشته باشند، می‌‌‌توانند انتخاب‌‌‌هایی بهینه، آگاهانه و متناسب با نیازها و ترجیحات خود داشته باشند. اما در شرایطی که دولت‌‌‌ها یا نهادهای خاص با اعمال فیلترینگ یا محدودیت‌های دسترسی به اینترنت و اطلاعات، مسیر جریان آزاد داده‌‌‌ها را مسدود می‌کنند، پیامدهایی گسترده و اغلب مخرب بر کل اقتصاد و زندگی روزمره مردم تحمیل می‌شود.