تحریم‌ها، صنعت نفت و افزایش مخاطرات انسانی
مجموعه‌ای که عمدتا در حوزه میادین مشترک فعال است و کاهش توان تولیدی آن نه‌تنها منجر به کاهش درآمد ارزی کشور می‌شود، بلکه برداشت بیشتر همسایگان فرصت بهره‌برداری در آینده را نیز از کشور گرفته و زیان به آیندگان را در بر خواهد داشت.
شرکت نفت فلات قاره ایران یکی از شرکت‌های تابعه شرکت ملی نفت ایران است که تولید روزانه آن از نزدیک به ۸۰۰هزار بشکه به دلیل شرایط تحریم و عدم امکان استفاده از تجهیزات روز، با افت تولیدی حدود ۶۰۰هزار بشکه در روز مواجه شده است و به کمتر از حدود ۲۰۰هزار بشکه در روز رسیده است.
(با توجه به اینکه غالب میادین در این شرکت نیز میادین مشترک هستند). علاوه بر این، به دلیل فرسودگی تاسیسات این شرکت که عمدتا در خلیج فارس قرار دارند، نشت و آلودگی‌های ناشی از آن، محیط‌زیست را در دریا و خشکی با خطرات و تهدیدات روزافزونی مواجه کرده است.
با توجه به سرایت این آلودگی‌ها به سواحل کشورهای همسایه، ادعای خسارت‌های مالی عظیم از طرف همسایگان نیز کشور را تهدید می‌کند. از سوی دیگر تاسیسات دریایی با تجهیزات فرسوده خطرات فزاینده‌ای برای نیرو‌های مقیم در سکو‌های تولیدی دریایی این حوزه فراهم آورده است.
در این یاداداشت تلاش اولیه نویسنده تمرکز بر مجموعه طرح‌ها و پروژههایی است که در حوزه فلات قاره ایران باید به آنها توجه کرد تا علاوه بر کاهش ریسک خطرات پیش‌گفته، به عنوان راهکاری برای بازگشت توان تولید در نظر گرفته شود. بی‌شک این طرح‌ها در اولویت طرح‌های سرمایه‌گذاری صنعت نفت ایران نیز هست، اما توجه دادن به دولت برای تمرکز بر این اولویت‌ها مورد تاکید نویسنده است. دسته‌بندی این طرح‌ها از نظر نویسنده به شرح زیر است:
۱- پروژههای بهبود فرآیند عملیاتی
پروژههایی مانند (Single Point Mooring (SPM معمولا به منظور بهبود فرآیندهای عملیاتی در صنایعی مانند نفت و گاز طراحی می‌شوند. این پروژه‌ها می‌توانند باعث افزایش کارآیی، کاهش زمان توقف عملیات و بهبود ایمنی شوند که در نهایت منجر به صرفه‌جویی در هزینه‌ها و افزایش سود می‌شود.
۲- کاهش هزینه‌های تعمیرات و نگهداری
پروژههایی که شامل از رده خارج کردن تجهیزات و نوسازی و بهسازی آنها و نیز تعمیرات اساسی و ایمن‌سازی چاه‌های نفت و گاز هستند (Decommissioning و Work Over) و می‌توانند به کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری تجهیزات و تاسیسات قدیمی و فرسوده کمک کنند. این کار باعث می‌شود منابع مالی به سمت پروژههای سودآورتر هدایت شوند.
۳- افزایش تولید و بهره‌وری
پروژههایی که به بهبود یا نصب تجهیزات جدید مانند جمع‌آوری مایعات گازی و ساخت کارخانجات گاز مایعNGL)Natural Gas Liquids) و F&G)Fire and Gas) مربوط می‌شوند و می‌توانند باعث افزایش تولید و بهره‌وری در فرآیندهای استخراج و پردازش شوند. این افزایش تولید به طور مستقیم بر سودآوری شرکت تاثیر می‌گذارد.
۴- افزایش ایمنی و کاهش ریسک
پروژههایی که به بهبود سیستم‌های ایمنی مانند F&G و اطفا، امداد، جست‌‌وجو و نجات NRS مربوط می‌شوند و می‌توانند باعث کاهش ریسک حوادث و خسارات ناشی از آنها شوند.
این پروژه‌ها شامل کلیه تجهیزات ایمنی و آتش‌نشانی در زمان عملیات و در زمان بروز خطرات صنعتی، اعم از سیستم‌های ناوبری و ترابری دریایی و هوایی، بوده و به دلیل ایجاد امنیت روانی و جانی کارکنان نه تنها از نظر مالی سودآور است، بلکه از نظر اعتبار و اطمینان مشتریان و ذی‌نفعان نیز بسیار مهم است.
۵- بهینه‌سازی منابع و کاهش ضایعات
پروژههایی که به بهینه‌سازی استفاده از منابع و کاهش ضایعات مربوط می‌شوند، می‌توانند باعث کاهش هزینه‌های عملیاتی و افزایش سودآوری شوند. به عنوان مثال، بهبود فرآیندهای جداسازی گازهای طبیعی و ساخت کارخانجات گاز مایع (NGL) می‌تواند به بازیابی بیشتر محصولات با ارزش افزوده بیشتر منجر شود.
۶- توسعه بازار و افزایش درآمد
پروژههایی که به توسعه زیرساخت‌ها و افزایش ظرفیت تولید مربوط می‌شوند، می‌توانند به شرکت کمک کنند تا بازارهای جدیدی را فتح کند و درآمد خود را افزایش دهد. به عنوان مثال، افزایش ظرفیت تولید گازهای طبیعی مایع (NGL) می‌تواند به شرکت اجازه دهد تا محصولات خود را به بازارهای بیشتری عرضه کند.
۷- کاهش تاثیرات زیست‌محیطی
پروژههایی که به کاهش مستقیم تاثیرات مخرب فعالیت‌های عملیاتی در تولید نفت، در محیط‌زیست به‌ویژه در سواحل و آب‌های خلیج فارس مربوط می‌شوند و می‌توانند به این شرکت کمک کنند تا از پرداخت جریمه‌های کلان محیط‌زیستی جلوگیری کند و همچنین اعتبار خود را در نزد مشتریان و جامعه بهبود بخشد.
این موضوع می‌تواند به طور غیرمستقیم بر سودآوری شرکت تاثیر بگذارد.
همچنین این موضوع در رابطه مستقیم با مسوولیت اجتماعی این شرکت برای مناطق ساحلی خلیج فارس و دریای عمان است. برآورد نویسنده برای اجرایی کردن این طرح‌ها مبلغی حدود پنج‌میلیارد دلار است که در صورت تامین مالی آن، صنعت نفت می‌تواند علاوه بر حداقل افزایش 500هزار بشکه توان تولید واقعی در روز، از بسیاری از مخاطرات و ریسک‌های انسانی و زیست‌محیطی جلوگیری کند.
برآورد نویسنده این است که تنها بازگشت این میزان تولید به مدار بازار، سالانه بیش از 9میلیارد دلار درآمد ارزی برای کشور ایجاد می‌کند.
قطعا با ادامه روند موجود به‌راحتی تحقق این میزان سرمایه‌گذاری در صنعت نفت وجود ندارد. بارزترین دلیل این است که در صورتی که این توان در چند سال گذشته و با شرکای تجاری موجود وجود داشت، قطعا وضع تولید در این حوزه حساس به وضع فعلی در‌نمی‌آمد.
به‌هر‌حال این موضوع تنها یک گوشه از تاثیر تحریم بر یکی از زیر‌مجموعه‌های صنعت نفت کشور است. دامنه این مثال را می‌توان به سایر صنایع بالادستی و پایین‌دستی این صنعت تسری داد تا میزان آسیب‌های توأمان بی‌تدبیری و تحریم‌ها را به نحو دقیق‌تری درک کرد.
* کارشناس مدیریت راهبردی صنعت نفت
