اخبار یادداشت

از اواسط آوریل، ایران و ایالات متحده چندین دور مذاکرات هسته‌ای برگزار کردند که با پیشرفت‌هایی همراه بود - تا اینکه واشنگتن به‌طور ناگهانی اعلام کرد که ایران هیچ حقی برای غنی‌سازی اورانیوم ندارد. علاوه بر این، ۲۰۰ نفر از اعضای کنگره آمریکا نامه‌ای به رئیس‌جمهور ترامپ ارسال کردند و با هر توافقی که اجازه حفظ توان غنی‌سازی به ایران بدهد، مخالفت کردند.

با تشدید تغییرات اقلیمی و شهرنشینی، شهرهای جهان با تهدیدی فزاینده روبه‌رو هستند: گرمای شهری. گرمای شهری یک مشکل جدی است که سلامت، رفاه و پایداری شهرها را در سراسر جهان تهدید کرده و در واقع به پیامد ترکیبی گرمایش جهانی و اثر جزیره گرمایی شهری (UHI) اشاره دارد که شهرها را گرم‌‌‌تر از مناطق روستایی اطراف خود می‌کند. گرمای شهری می‌‌‌تواند زندگی انسان‌‌‌ها، زیرساخت‌‌‌ها، زیست‌‌‌بوم‌‌‌ها و اقتصادها را به‌ویژه در طول موج‌‌‌های گرما و رویدادهای گرمای شدید ویران کند.

با وجود پنج دور گفت‌‌‌وگوی ایران و آمریکا و تبادل پیام از مسیرهای میانجی‌گرانه، هنوز چارچوب رسمی برای احیای دیپلماسی میان تهران و واشنگتن شکل نگرفته است. مساله تنها به سطح غنی‌‌‌سازی یا نحوه آزادسازی دارایی‌‌‌ها محدود نمی‌شود؛ آنچه مانع پیشرفت واقعی است، فقدان اراده سیاسی پایدار از جانب آمریکاست. با این حال، آنچه نیازمند تحلیل عمیق‌‌‌تر و ریشه‌‌‌ای‌‌‌تر است، نه صرفا ناکامی ظاهری این مذاکرات، بلکه چرایی شکل‌‌‌گیری این ناکامی در بستری وسیع‌‌‌تر از تعاملات دوجانبه، تحولات ساختاری و رقابت‌‌‌های ژئوپلیتیک درون خود ایالات‌متحده است. شکست این روند را باید نه به‌‌‌مثابه ناتوانی تاکتیکی، بلکه به‌‌‌عنوان بخشی از یک راهبرد گسترده‌‌‌تر برای بازسازی نظم داخلی آمریکا و مهار گفتمان‌‌‌های رقیب، به‌‌‌ویژه گفتمان ترامپی، درک کرد.

در سال‌های اخیر، بحث‌‌‌های فراوانی در مورد هدف‌‌‌گذاری رشد اقتصادی ۸درصدی در برنامه هفتم توسعه کشور مطرح شده است. این رقم به‌عنوان یک هدف بلندپروازانه، نقطه کانونی سیاستگذاران و اقتصاددانان کشور قرار گرفته و مباحث زیادی درباره امکان‌‌‌پذیری، ضرورت و پیامدهای آن شکل گرفته است. اما چرا رشد ۸درصدی تا این حد مهم تلقی می‌شود و چرا تحقق چنین رشدی بدون جذب سرمایه‌گذاری خارجی گسترده تقریبا ناممکن است؟

واکنش و رفتار بازار به تحولات سیاسی و به‌خصوص مذاکرات در جریان ایران و آمریکا، به مهم‌ترین و قابل‌اعتمادترین شاخص برای ارزیابی نتایج دوره‌های ۵گانه اخیر مذاکرات تبدیل شده و معمولا بعد از اظهارات رسمی مقامات شرکت‌کننده در مذاکرات و انعکاس اخبار مربوطه از سوی برخی رسانه‌های معتبر بین‌المللی، همه نگاه‌ها به واکنش بازار دوخته شده که اخبار منتشره را راستی‌آزمایی می‌کند.

وقتی به روند خاموشی‌های برق در چند سال اخیر نگاه می‌کنیم، متوجه می‌شویم که موضوع ناترازی برق با شیب زیادی از یک مشکل قابل حل، در حال تبدیل شدن به یک بحران تمام‌عیار است؛ زیرا روند تقاضای مصرفی برق همزمان با افزایش جمعیت، رشد تکنولوژی و گسترش صنایع سبک و سنگین رو به فزونی بوده و از طرفی واحد‌های عرضه برق که نیروگاه‌ها و تجهیزات انتقال برق هستند به دلیل نبود ‌سرمایه‌گذاری جدید در سال‌های اخیر مستهلک شده‌اند. اینکه چرا سرمایه‌گذاری جدید در این حوزه انجام نشده، موضوع این یادداشت نبوده و پیش‌تر در یادداشتی تحلیلی در همین روزنامه، تحت عنوان «چرا کوبا برق ندارد» به‌صورت مفصل در مورد آن صحبت کرده‌ام.

اولین مواجهه‌های ایران با نظام آموزش عالی و تاسیس مدارس عالیه، نه برای تولید و پژوهش‌های حرفه‌ای بنیادی، بلکه برای تربیت نیروی متخصص در جهت توسعه کشور بود. ذهنیت و هدف سیاستگذار ایرانی، از عباس‌میرزا تاکنون، از توسعه تحصیلات و مدارس عالیه، تربیت متخصصانی بود که بتوانند در جهان جدید و از خلال تجربه مدرنیته ایرانی، موتور پیشران توسعه و مجری آن در کشور باشند.

در دنیای امروز که با بحران‌های سیاسی، اقتصادی و زیست‌محیطی متعددی روبه‌روست، این پرسش به‌طور جدی مطرح می‌شود: آیا معیارهایی که دهه‌هاست برای سنجش پیشرفت کشورها استفاده می‌شوند، هنوز کارآمد هستند؟ یکی از این معیارهای قدیمی، تولید ناخالص داخلی (GDP) است که از دهه ۱۹۴۰ تاکنون، به عنوان شاخص اصلی رشد اقتصادی در سراسر جهان پذیرفته شده است. اما دایان کویل، اقتصاددان برجسته بریتانیایی و استاد دانشگاه کمبریج، در کتاب تازه‌اش با عنوان «سنجش پیشرفت» به‌طور بنیادی اعتبار این شاخص را زیر سوال برده است.

دنیای اقتصاد: اقتصاددانان می‌گویند برای بهبود وضعیت بنگاه‌ها، نیاز به ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در اقتصاد کلان و پویایی در اقتصاد خرد است؛ اما در کشور ما اقتصاد کلان با بی‌ثباتی و تلاطم و اقتصاد خرد با سکون و رکود مواجه است.

با گذشت نزدیک به دو دهه از ابلاغ سیاست‌های کلی اصل۴۴ قانون اساسی، بررسی‌ها نشان می‌دهد این سیاست‌ها آن‌چنان در کاهش نقش دولت در اقتصاد موفق نبوده‌اند و حتی در مواردی ساختاری جدید از مداخله دولت در پوشش نهادهای شبه‌دولتی را تثبیت کرده‌اند. در این یادداشت تلاش شده، عملکرد، چالش‌ها و مسیر پیش‌روی اجرای این سیاست‌ها بر پایه داده‌های رسمی و ارزیابی‌های نهادی بررسی شود.

صنعت بیمه یک صنعت بین‌المللی است؛ هم در زمینه پوشش‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های اتکایی، هم در زمینه سهامداری و هم در زمینه دانش فنی، بنابراین وجود محدودیت در روابط بین‌المللی، صنعت بیمه و مدیریت ریسک‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ در سطح کلان و خرد را با چالش‌های جدی مواجه می‌سازد.

ایران کشوری غنی از نظر منابع سرزمینی و برخوردار از تاریخ و جغرافیایی بی‌‌‌نظیر است. کشور ما یکی از متنوع‌‌‌‌ترین سرزمین‌‌‌‌ها از نظر شرایط آب‌‌‌وهوایی و موقعیت سرزمینی است.ایران به‌عنوان نقطه اتصال آسیا، آفریقا و اروپا و مهد تمدنی کهن شناخته می‌شود. کشور ما میزبان شاهراه‌‌‌‌های تمدن‌‌‌‌های کهن دیگر بوده و از همین رو می‌‌‌‌تواند جایگاهی منحصربه‌فرد در تجارت و دادوستد داشته باشد. از سوی دیگر، وجود ذخایر بزرگ زیرزمینی و پیش‌‌‌قدم بودن در زمینه استحصال و استفاده از این منابع در جهان وجوه تمایز دیگری است که در این مختصر می‌‌‌‌توان به آنها اشاره کرد.

یکی از خصوصیت‌‌‌های بازارهای پلتفرمی که به‌‌‌‌‌‌نوعی شبکه‌‌‌ای محسوب می‌‌‌شوند، این است که برای رقابتی شدن، به تعداد زیادی بازیگر نیاز ندارند. در یک کسب‌وکار سنتی در بازارهای دیگر که پلتفرمی نیستند، رقابت مستلزم تعداد زیادی بازیگر است تا انحصار به‌‌‌وجود نیاید؛ اما خصوصیات این پلتفرم‌‌‌ها به نحوی است که در آنها، اثر شبکه مهم است و تعداد زیاد بازیگران، یا اقتصادی نیست یا اینکه در نهایت موجب می‌شود برخی از بازیگران حذف شوند. بنابراین نمی‌‌‌توان انتظار داشت که توسعه رقابت در این بازارها از طریق تعدد بازیگران محقق شود.

سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور ایالات متحده، به عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی، نه‌تنها نقطه عطفی در روابط اقتصادی و سیاسی دوجانبه میان آمریکا و کشورهای جنوب خلیج فارس بود، بلکه نمایشی از پیچیدگی‌های ژئواکونومیک در منطقه‌ای به شمار می‌رود که همچنان کانون رقابت قدرت‌های جهانی است. این سفر که با امضای قراردادهای کلان اقتصادی و نظامی همراه بود، پرسش‌های متعددی را درباره برندگان و بازندگان این مناسبات، جایگاه عربستان در اقتصاد جهانی و چشم‌انداز روابط منطقه‌ای، به‌ویژه با ایران، مطرح کرده است. در این یادداشت، با نگاهی تحلیلی به دستاوردهای این سفر، روابط موازی عربستان با چین و دورنمای اقتصادی منطقه، به این پرسش‌ها پاسخ داده شده است.

تورم، یکی از پایدارترین و پیچیده‌‌‌ترین چالش‌‌‌های اقتصاد ایران، در حال حاضر به بیش از ۴۱‌درصد رسیده است؛ رقمی که به‌‌‌طور قابل‌‌‌توجهی از هدف‌‌‌گذاری‌‌‌ بانک مرکزی (تورم ۳۰درصدی) فراتر رفته است. این وضعیت فارغ از عوامل متعدد داخلی و خارجی اقتصاد ایران، ناشی از ضعف‌‌‌های ساختاری فراوان نظام بانکی است، به‌طوری که این مشکلات موجب شده‌‌‌اند تا نرخ بهره بین‌‌‌بانکی به سطح بی‌‌‌سابقه و نگران‌‌‌کننده ۲۳.۹۸‌درصد برسد؛ رقمی که بیانگر فشار سنگین کسری ذخایر بانک‌ها و محدودیت‌های جدی در مدیریت نقدینگی آنهاست.

شب نگردد روشن از وصف چراغ/ نام فروردین نیارد گل به باغ / تا ابد صوفی اگر هی‌هی کند/ تا ننوشد باده کی مستی کند

در سال ۱۳۹۱، با هدف هدایت نقدینگی به مسیرهای رسمی و کنترل تبعات تورم بالا، سپرده‌‌‌گذاری ارزی در نظام بانکی کشور به‌‌‌عنوان راهکاری برای حفظ ارزش دارایی‌‌‌های مردم معرفی شد.بسیاری از شهروندان، با اعتماد به امنیت و اعتبار نظام بانکی، ارز خود را به بانک‌ها سپردند، اما در پاسخ، به جای بازپرداخت ارزی، تسویه ریالی با نرخ‌های دستوری و توجیهاتی غیرقابل قبول دریافت کردند. نتیجه، دلسردی سپرده‌‌‌گذاران و خدشه‌‌‌دار شدن اعتماد عمومی به یکی از مهم‌ترین نهادهای اقتصادی کشور بود.

سفر دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، به کشورهای عربستان‌سعودی، امارات متحده عربی و قطر، نخستین سفر خارجی رئیس‌جمهور جدید آمریکا محسوب می‌شود. هرچند ترامپ در دوره نخست ریاست‌جمهوری خود نیز عربستان را به‌عنوان نخستین مقصد سفرهای خارجی خود انتخاب کرده بود، اما این سفر در شرایطی صورت می‌گیرد که نه‌تنها وضعیت خاورمیانه و جهان در طول هشت‌سال گذشته با تغییراتی مهم روبه‌رو شده، بلکه دیدگاه‌ها و نگرش‌های راهبردی ترامپ و رهبران عرب خلیج‌فارس نیز با دگرگونی‌هایی همراه شده و به سطحی از بلوغ در مقایسه با گذشته رسیده است.

تصویر بزرگ سفر ترامپ، موازنه چین و مهار نقش در حال پررنگ شدن آن در شبه جزیره عربی با محوریت دو آبراه کلیدی خلیج فارس و دریای سرخ است که این منطقه را به کانون ترانزیت و فناوری در روندهای اقتصاد سیاسی بین‌المللی تبدیل کرده است.

نویسنده این یادداشت هیچ‌گونه اطلاع یا دسترسی خصوصی نسبت به جزئیات حقوقی یا اسناد پرونده اخیر اسنپ‌فود ندارد. هدف از ذکر این مثال، نه داوری در مورد حکم نهایی آن پرونده، بلکه صرفا تبیین یک مساله اقتصادی مهم در زمینه انحصار و رقابت است. آنچه در ادامه می‌آید، تحلیلی اقتصادی است و نه حقوقی.

به گفته کارشناسان ساختار حکمرانی اقتصادی کشور ایران به‌طور کلی مبتنی بر رویکردی توزیع‌محور شکل گرفته است؛ به این معنا که تمرکز اصلی دولت‌ها بر تخصیص و توزیع منابع طبیعی ملی، به‌ویژه درآمدهای حاصل از صادرات نفت و گاز، به‌جای تولید و ایجاد زیرساخت‌های پایدار بوده است.

زبان بازارهای مالی مانند زبان بدن انسان‌ها می‌تواند نیازها و زخم‌ها را فریاد آورد! انتظارات بدنه جامعه و اقتصاد است که این زبان را به حرف می‌آورد. با شکستن یخ صحبت‌ها میان ایران و ایالات‌متحده که با رشد ۲۷درصدی قدرت خرید ریال در برابر دلار آمریکا همراه شد، بازار ارز به زیبایی با زبان انتظارات جامعه با ساختار سیاسی به صحبت نشست و روشن کرد که همچون تشنه‌ای در پی آب چه چیزی را طلب می‌کند. در واقع، بازار ارز با زبان بی‌زبانی انتظارات بدنه جامعه و اقتصاد را به ساختار سیاسی انتقال داد.

یکی از دغدغه‌های مهم سیاستگذاران همواره این بوده است که تغییرات بهره‌وری چگونه می‌تواند بر اشتغال و دستمزدها اثر بگذارد. این نوشتار به بررسی این پرسش می‌پردازد و ابعاد گوناگون آن را در سطح بنگاه تحلیل می‌کند.

بر همگان آشکار است که آغاز مذاکرات بین ایران و ایالات‌متحده اقدام مثبتی بود و احتمال رسیدن به توافق پس از نزدیک به نیم‌قرن خصومت، امید دوباره‌ای بر دل جامعه تابید و حاصل آن در افزایش نسبی ارزش پول ملی نمایان شد.

جوزف نای، واضع و نظریه‌پرداز «قدرت نرم» روز سه‌شنبه در ۸۸سالگی درگذشت. در واقع خبر درگذشت او در همان روزی اعلام شد که پاپ انتخاب می‌شد. شاید در وهله اول این دو به هم ارتباط نداشته باشند، اما بهتر است بدانیم که جوزف نای همان چیزی را تئوریزه کرد و وارد سیاست خارجی ایالات متحده آمریکا کرد که پاپ‌های واتیکان، قرن‌ها آن را موعظه می‌کردند: «دل‌های مردم را زبان نرم می‌رباید!» (عهد عتیق - امثال سلیمان)

مقاله‌ای که از نظرتان می‌گذرد، پاسخ نویسنده آن به مقاله دیگری است که قبلا در همین صفحه پیرامون همین موضوع چاپ شده است؛ لذا مندرجات آن صرفا نظرات نویسنده در مقام پاسخگویی است و مسوولیت آن بر عهده شخص نویسنده است.

در شرایط کنونی، کسری ذخایر بانک‌ها و افزایش نرخ بهره بین‌بانکی به سقف تاریخی ۲۳.۹۸درصد به یک چالش جدی برای سیاستگذار پولی تبدیل شده است. طبق ادبیات اقتصادی، این وضعیت به دلایل مختلفی از جمله ناترازی‌های سه‌گانه داخلی بانک‌ها، ظهور رقبا و تغییرات در ساختارهای جدید صنعت بانکداری، سلطه مالی دولت و برداشت‌های نادرست از مفاهیم سپرده‌ها و ذخایر بانک‌ها ایجاد می‌شود. این مشکلات زمانی که سیاست‌های پولی بانک مرکزی محدودکننده باشد، موجب تشدید کسری ذخایر و ایجاد بحران در سیستم بانکی می‌شود. این یادداشت به تحلیل دلایل این وضعیت و ارائه پیشنهادهایی برای مدیریت بهتر آن می‌پردازد.

تابستان سال گذشته را با ۱۷‌هزار مگاوات کسری برق پشت سر گذاشتیم. مطابق معمول بیشترین بار خاموشی بر دوش صنعت یعنی بخش مولد اقتصاد نهاده شد به‌طوری که طبق اعلام اتاق بازرگانی تهران در سال گذشته ظرفیت بخش تولید کشور به دلیل عدم‌امکان تامین برق ۳۰ تا ۴۰‌درصد کاهش یافت. برای اولین بار در سال‌های اخیر میزان ناترازی به جایی رسید که لاجرم سر ریز خاموشی‌‌ها به بخش خانگی اعمال شد و در پی آن جامعه به عمق فاجعه پی برد. در تابستان سال گذشته در روزهای اوج مصرف تولید شبکه برق کشور به ۶۲.۵‌هزار مگاوات رسید که مطابق معمول بیش از ۹۰‌درصد آن با استفاده از سوخت‌های فسیلی یعنی گاز، گازوئیل و مازوت تامین شد.

طرح‌‌‌های هنگفت انتقال آب بین‌حوضه‌‌‌ای سال‌هاست که به‌‌‌عنوان راه‌‌‌حلی سریع و فنی برای رفع بحران کم‌‌‌آبی در مناطق خشک و نیمه‌‌‌خشک معرفی می‌‌‌شوند؛ اما در عمل، همان‌‌‌گونه که از ابتدا نیز برای بسیاری از متخصصان و دغدغه‌‌‌مندان قابل‌‌‌پیش‌بینی بود، این طرح‌‌‌ها، خود به منشأ بحران‌هایی تازه در ابعاد محیط‌‌‌زیستی، اجتماعی و اقتصادی بدل شده‌‌‌اند. آنچه روزی در قالب «هشدار» مطرح می‌‌‌شد، امروز به‌‌‌صورت واقعیت‌‌‌هایی تلخ نمایان شده است. نمونه روشن آن، تنش‌‌‌های اخیر در حوضه زاینده‌‌‌رود است که نه‌‌‌تنها کشاورزان اصفهانی، بلکه مردم یزد را نیز با چالش‌‌‌هایی جدی مواجه کرده است.

صنعت داروسازی کشور در مسیر تاریخ پیچیده و پرفراز و نشیب خود با مشکلاتی عمیق روبه‌‌‌رو بوده است؛ مشکلاتی که در سال‌های اخیر شدت بیشتری یافته و شرایط را برای بسیاری از فعالان این حوزه دشوار کرده است. از افزایش هزینه‌‌‌های تولید گرفته تا کمبود داروهای حیاتی، همگی از عواملی هستند که فشار زیادی بر این صنعت وارد کرده‌‌‌اند. با این حال، تحولات و اصلاحات در برخی زمینه‌‌‌ها نشان از اراده‌‌‌ای جدی برای حل این چالش‌‌‌ها و بهبود وضعیت دارد.