راه‌حل وصول طلب
از دادگاه اعسار تا اجرای حکم: راهنمای جامع توقیف اموال بدهکاران
از آن چند صد سکه اما سه تا بیشتر به دستش نرسید. دختر، شوکه و بهت‌زده بار دیگر در مقابل همسر سابقش قرارگرفته: دادگاه تعدیل اعسار از پرداخت مهریه. همسر سابقش ادعا کرده با افزایش قیمت طلا، حتی توان پرداخت همان سالی یک سکه را هم ندارد.
زهره به‌زور اشک‌هایش را به عقب می‌راند: «آقای قاضی داره. چطور نمی‌تونه؟ پدرشون دوساله فوت کرده‌اند. از اون همه ارثیه یعنی چیزی به این آقا نمی‌رسه؟! از قصد تقسیم نمی‌کنند. یعنی دادگاه اینا رو نمی‌تونه دربیاره؟!»
قاضی سرش را بالا می‌آورد. زن پلک می‌زند و قطره‌ای بی‌صدا از گوشه چشمانش می‌لغزد. نزدیک به آخر ماه است. حجم پرونده‌ها روی میز کنار دست قاضی سنگینی می‌کند: «خانم جای این صحبت‌ها تو دادگاه اعسار نیست. اگه مالی داره چرا توقیف نکردید؟!»
زهره با سردرگمی به قاضی نگاه می‌کند. سؤالات در سرش چرخ می‌خورند: من توقیف کنم؟! مگه این کار دادگاه نیست؟!
توقیفش کن!
حکم را که بگیری تازه اول کار است! فکر نکن دادگاه به نفعت رأی داد و تمام شد. اختلاف اگر مالی باشد "وصول طلب" تبدیل می‌شود به بخش اصلی کار، طوری که تلخی آن تمام شیرینی ماجرا را بشورد و با خود ببرد.
ماه‌ها می‌گذرد از زمانی که زهره حکم مهریه را از دادگاه گرفته. بااین‌حال او نیز- مانند بسیاری از دیگر مراجعان کم‌اطلاع محاکم قضایی- چوب ندانستن‌هایش را خورده است. زهره به راهنمایی ساده و گام‌به‌گام نیاز دارد تا بتواند از لابه‌لای پیچیدگی‌های حقوقی طلبش را وصول کند.
گام اول: سند اجرایی لازم‌الاجرا
قبل از هر اقدامی، شما نیاز به یک "سند اجرایی" معتبر دارید. این سند، مدرکی است که قانوناً اجازه می‌دهد برای وصول طلب یا اجرای حکم، به مرحله عملی (اجرای احکام) وارد شوید. حکم قطعی دادگاه یک سند لازم‌الاجراست؛ حکمی که قابل تجدیدنظر نباشد: چه در مورد مهریه صادرشده باشد، چه نفقه، دیه، خسارت، یا مطالبه مال. پس از صدور این حکم است که دفتر دادگاه به درخواست طلبکار، اجراییه را برای واحد اجرای احکام ارسال می‌کند.
اجراییه شامل نام شما به‌عنوان "محکوم‌له"، نام بدهکار به‌عنوان "محکوم‌علیه" و میزان بدهی او به شماست.
گام دوم: مراجعه به واحد اجرای احکام دادگستری
پس از صدور اجراییه و دریافت پیامک ارجاع پرونده به شعب اجرای احکام، می‌توانید به شعبه تعیین‌شده مراجعه کنید. در حال حاضر پاسخگویی در واحدهای اجرای احکام استان مستلزم اخذ نوبت اینترنتی است. می‌توانید با کمی دردسر خودتان زحمتش را بکشید و یا از کمک کافی‌نت‌های مجاور دادگاه‌ها استفاده کنید.
اغلب لازم است قبل از مراجعه به واحد اجرای احکام، خواسته خود را طی لایحه به شعبه ارسال بفرمایید.
گام سوم: شناسایی اموال قابل توقیف بدهکار
اگر بدهکار در مهلت مقرر در اجراییه طلب را نپردازد یا ترتیب پرداخت آن را ندهد، نوبت به اقدام عملی می‌رسد: شناسایی و توقیف اموال. اینجا نقش فعال شما به‌عنوان طلبکار بسیار حیاتی است (مانند زهره که می‌دانست شوهرش ارث برده است). قانون، اموال زیر را قابل توقیف می‌داند:
اموال غیرمنقول: زمین، خانه، آپارتمان، مغازه، باغ، کارگاه.
اموال منقول: خودرو، موتورسیکلت، کشتی، تجهیزات اداری و صنعتی، سهام شرکت‌ها.
حساب‌های بانکی: سپرده‌های بانکی (ریالی و ارزی)، موجودی حساب‌های جاری، حساب‌های پس‌انداز.
مطالبات بدهکار از دیگران: مثلاً اگر شخص ثالثی به بدهکار شما بدهکار است، شما می‌توانید این طلب را توقیف کنید.
حقوق و دستمزد: بخشی از حقوق ماهیانه بدهکار (برای مجردها تا یک‌سوم و برای متأهل‌ها تا یک‌چهارم) قابل توقیف است.
سایر دارایی‌ها: اوراق مشارکت، گواهی سپرده، طلا و جواهرات.
گام چهارم: ارائه درخواست توقیف و معرفی اموال
قانون به بدهکار مهلتی برای پرداخت بدهی خود می‌دهد. اگر این مدت به پایان رسید و طلب پرداخت نشد:
۱. درخواست کتبی توقیف: درخواستی خطاب به رئیس شعبه اجرای احکام تنظیم کنید، مبنی بر این درخواست که خواهان توقیف اموال بدهکار هستید.
۲. معرفی مشخصات اموال: از اهمیت این مرحله نمی‌توان غافل شد. مشخصات دقیق اموالی را که از بدهکار سراغ دارید، به‌طور شفاف و مستند معرفی کنید.
۳. درخواست استعلام: اگر نمی‌دانید بدهکار چه اموالی دارد هنوز راه چاره هست. از واحد اجرای احکام بخواهید حساب‌های بانکی، خودرو و املاکی که رسما به نام محکوم‌علیه هست را استعلام بگیرد. این اموال، سهل‌الوصول‌ترین روش‌های دریافت طلب هستند.
گام پنجم: صدور دستور توقیف
توقیف برخی اموال به‌صورت سیستمی از طریق مکاتبات قضایی انجام می‌شود. گاهی لازم است شخصا پیگیر باشید، مانند حساب‌های بانکی که توقیف آن‌ها مستلزم مراجعه شعبه به شعبه است. در خصوص برخی اموال حضور مأمور اجرا و تنظیم صورت‌جلسه توقیف اجتناب‌ناپذیر خواهد بود. تاریخ و ساعت توقیف، مشخصات دقیق مال توقیف‌شده، مشخصات مالک (بدهکار) و مبلغ و موضوع طلب از مواردی است که در صورت‌جلسه قید خواهد شد. علاوه بر این ضروری است نحوه حفاظت از مال مشخص شود: مهروموم ، تحویل به امین و ... .
گام ششم: فروش مال توقیف‌شده و وصول طلب
در مواردی که مال توقیف‌شده پول نقد نباشد به دنبال فروش مال از طریق مزایده خواهیم بود. مزایده نیاز به یک قیمت پایه دارد که توسط کارشناس تعیین‌شده صورت می‌گیرد. هرچند از کارشناس خواسته می‌شود "ارزش روز مال" را تعیین کند، قیمت اعلامی معمولا کمی از عرف بازار کمتر است تا امکان فروش بالا برود. از سوی دیگر اگر به نتیجه کارشناسی اعتراض دارید می‌تواند درخواست کنید موضوع به هیئت کارشناسی سه‌نفره ارجاع شود.
پس از تعیین روز و ساعت مزایده اطلاعیه آن منتشر می‌شود. تشریفات مزایده بسیار مهم و حیاتی هستند. با کوچک‌ترین نقض یا تخلفی ممکن است مزایده ابطال و فرآیند چندماهه آن به خانه اول برگردد. بااین‌حال اگر مزایده به‌درستی برگزار و مال به فروش برسد پس از کسر هزینه‌های اجرایی (کارشناسی، آگهی، حق اجرا و ...) طلبکار به پولش خواهد رسید. اگر مبلغ فروش از میزان طلب بیشتر باشد مازاد آن به بدهکار برگردانده می‌شود.
فرازوفرود
پنهان‌کاری بدهکار بزرگ‌ترین چالش طلبکار است. بدهکاران حرفه‌ای اموال خود را به نام دیگران می‌زنند یا آن‌ها را به سرمایه‌های غیرقابل ردیابی تبدیل می‌کنند. اثبات مالکیت واقعی بدهکار بر اموالی که به‌ظاهر متعلق به دیگری است، نیازمند طرح دعوای حقوقی جداگانه (مانند ابطال سند ظاهری یا اثبات مالکیت) است که پیچیده و زمان‌بر خواهد بود.
از سوی دیگر معرفی اموال نادرست نیز ممکن است به چالش بزرگی تبدیل شود. اگر درنتیجه اقدامات شما مالی توقیف شود که بعدا مشخص شود متعلق به شخص ثالثی بوده شما مسئول جبران خسارت خواهید بود. بنابراین تصور نکنید توقیف اموال دیگران برای شما بدون هزینه خواهد بود. همان‌طور که حقوق ما محترم است لازم است مواظب باشیم حقوق شخص ثالثی را پایمال نکنیم.
به یاد داشته باشیم: مرحله اجرای احکام دشوار، زمان‌بر و پیچیده‌تر از آن چیزی است که ابتدا به نظر می‌رسد. صرفا با در دست داشتن حکم قطعی نمی‌توانید به‌حق خود دست پیدا کنید. آگاهی از مراحل قانونی، شناسایی دقیق و مستند اموال واقعی بدهکار، صبوری، پرهیز از اقدامات خودسرانه و استفاده از مشاوره حقوقی مناسب خواهد بود که ریسک افتادن به دام هزینه‌های اضافی را کاهش خواهد داد.
کارآموز وکالت و عضو مرکز وکلای قوه قضائیه اصفهان
