شاخص جهانی استعدادهای انرژی ۲۰۲۵ تحولات نیروی کار را بررسی کرد
مسیر پایدار مشاغل انرژی
در این میان، خاورمیانه به‌‌‌عنوان قلب تولید نفت و گاز جهان، نقش کلیدی در این گذار ایفا می‌کند. با سرمایه‌گذاری‌‌‌های عظیم در پروژه‌‌‌های انرژی پاک مانند مزارع خورشیدی و بادی، این منطقه در حال بازتعریف جایگاه خود در نقشه انرژی جهانی است. کشورهای حاشیه خلیج فارس، به‌‌‌ویژه عربستان سعودی و امارات متحده عربی، با طرح‌‌‌های بلندپروازانه‌‌‌ای مانند پروژه نئوم و پارک خورشیدی محمد بن راشد، پیشگام این تحولات هستند.
این پروژه‌‌‌ها نه‌‌‌تنها به کاهش وابستگی به نفت کمک می‌کنند، بلکه فرصت‌‌‌های شغلی جدیدی را در بخش‌‌‌های نوظهور انرژی ایجاد می‌کنند.
گزارش شاخص استعدادهای جهانی انرژی (GETI) سال ۲۰۲۵، منتشرشده توسط شرکت ایرسویفت و انرژی‌‌‌جاب‌‌‌لاین، به‌‌‌عنوان یکی از معتبرترین منابع تحلیل نیروی کار صنعت انرژی، تصویری عمیق و چندوجهی از روندهای پنج‌‌‌ساله (۲۰۲۱ تا ۲۰۲۵) ارائه می‌دهد. این گزارش که بر اساس نظرسنجی از نزدیک به ۱۱هزار متخصص انرژی از ۱۵۰ ملیت مختلف در سراسر جهان تهیه شده، تحولات کلیدی در حوزه دستمزدها، تحرک جهانی، رضایت شغلی، تنوع نیروی کار و اولویت‌‌‌های حرفه‌‌‌ای را در سه بخش انرژی سنتی (نفت، گاز و پتروشیمی)، انتقالی (هسته‌‌‌ای و برق) و آینده‌‌‌محور (تجدیدپذیرها) بررسی می‌کند.
چشم‌‌‌انداز بازار کار انرژی
پس از سال‌ها نوسان و چالش ناشی از همه‌گیری کووید-۱۹، صنعت انرژی در سال ۲۰۲۵ بار دیگر در مسیر بهبود و ثبات قرار گرفته است. گزارش «شاخص استعدادهای جهانی انرژی ۲۰۲۵» (GETI) نشان می‌دهد که در بخش انرژیهای تجدیدپذیر، ۴۸درصد از متخصصان افزایش دستمزد داشته‌‌‌اند؛ جهشی محسوس در مقایسه با ۳۵درصد در سال ۲۰۲۱. در خاورمیانه، میانگین حقوق سالانه این نیروها به ۶۹۳۵۵ دلار رسیده و مدیران پروژه‌‌‌های مزارع بادی اکنون ۸۹۸۴۱ دلار در سال دریافت می‌کنند؛ رقمی که نرخ روزانه پیمانکاران در این پست را تا ۷۹۹ دلار بالا برده و از متوسط‌‌‌های آفریقا (۶۷۰۰۰ دلار) و آمریکای لاتین (۶۵۵۰۰ دلار) پیشی گرفته است.
در بخش انرژی سنتی، نفت، گاز و پتروشیمی، نیز بیش از نیمی از کارشناسان (۵۰ درصد) شاهد افزایش حقوق بوده‌‌‌اند و تنها ۵درصد کاهش دستمزد گزارش کرده‌‌‌اند؛ نشانه‌‌‌ای از بازگشت ثبات به بازارهای نفت و گاز پس از تلاطم‌‌‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱. ژانت مارکس، مدیرعامل ایرسویفت، می‌‌‌گوید: «خاورمیانه در حالی که همچنان از موقعیت رهبری در نفت و گاز برخوردار است، با سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلان در انرژیهای پاک، بیش از هر زمان دیگری برای جذب استعدادهای برتر رقابت می‌کند.» با این حال، شکاف دستمزدی میان نیروی کار محلی و خارجی در بخش تجدیدپذیرها همچنان محسوس است؛ به طوری که متخصصان بومی با سطح تجربه مشابه، تا ۱۵درصد کمتر از همتایان خارجی حقوق دریافت می‌کنند، موضوعی که می‌تواند جذابیت کوتاه‌‌‌مدت این بازار را برای متخصصان داخلی کاهش دهد.
پیری نیروی کار
یکی از نگران‌‌‌کننده‌‌‌ترین یافته‌‌‌های گزارش، پیری نیروی کار در همه بخش‌‌‌های انرژی است. در سال 2025، درصد متخصصان زیر 35 سال جهان کاهش یافته است و در بخش تجدیدپذیرها، افراد بالای 45 سال اکنون 34درصد از نیروی کار را تشکیل می‌دهند (در مقایسه با 23درصد در سال 2024). در خاورمیانه، این روند به دلیل وابستگی به متخصصان باتجربه برای پروژه‌‌‌های پیچیده نفت و گاز و همچنین جذب مشاوران بازنشسته برای پروژه‌‌‌های تجدیدپذیر مانند طرح‌‌‌های نئوم در عربستان سعودی و پروژه‌‌‌های خورشیدی در عمان شدت بیشتری دارد.
گزارش پیشنهاد می‌دهد که شرکت‌ها با همکاری دانشگاه‌‌‌ها و ارائه برنامه‌‌‌های کارآموزی هدفمند، نیروی کار جوان‌‌‌تری را جذب کنند. از نظر تنوع جنسیتی، پیشرفت‌‌‌ها در خاورمیانه و جهان محدود بوده است. در بخش انرژی سنتی، درصد زنان از 10درصد در سال 2021 به 12درصد در سال 2025 افزایش یافته است، اما در بخش تجدیدپذیرها، این رقم در 22درصد ثابت مانده است.
در خاورمیانه، موانع فرهنگی، کمبود برنامه‌‌‌های آموزشی تخصصی برای زنان و نبود الگوهای موفق زنانه همچنان مانع از حضور گسترده‌‌‌تر زنان در این صنعت می‌شود. گزارش نمونه‌‌‌ای از امارات را برجسته می‌کند که در آن پروژه‌‌‌های انرژی پاک مانند پارک خورشیدی محمد بن راشد با افزایش استخدام زنان (تا 15درصد از نیروی کار پروژه) همراه بوده است، اما این پیشرفت هنوز در مقیاس منطقه‌‌‌ای فراگیر نشده است.
تمرکز بر فرصت‌‌‌های محلی
با گسترش پروژه‌‌‌های انرژی تجدیدپذیر، نیاز به جابه‌‌‌جایی متخصصان کاهش یافته است. در سال 2025، تنها 73درصد از متخصصان بخش تجدیدپذیر تمایل به مهاجرت شغلی داشته‌‌‌اند که نسبت به 85درصد در سال 2021 کاهش چشمگیری را نشان می‌دهد. در خاورمیانه، این روند به دلیل اهمیت بالای پیوندهای خانوادگی و بهبود زیرساخت‌‌‌های محلی تقویت شده است.
برای مثال، در عربستان سعودی، اجرای پروژه‌‌‌های چشم‌‌‌انداز 2030 مانند توسعه انرژیهای تجدیدپذیر، فرصت‌‌‌های شغلی را برای متخصصان محلی افزایش داده است. با این حال، گزارش به موانعی مانند پیچیدگی‌‌‌های دریافت ویزا و فقدان بسته‌‌‌های مالی جذاب برای جابه‌‌‌جایی اشاره می‌کند. در سال 2025، 37درصد از متخصصانی که تمایلی به مهاجرت نداشته‌‌‌اند، نزدیکی به خانواده را دلیل اصلی ذکر کرده‌‌‌اند، در حالی که 20درصد به مسائل مربوط به ویزا و هزینه‌‌‌های جابه‌‌‌جایی اشاره داشته‌‌‌اند.
مهم‌ترین انگیزه متخصصان
پیشرفت حرفه‌‌‌ای همچنان مهم‌ترین عامل در تصمیم‌گیری متخصصان برای انتخاب یا تغییر شغل است. در بخش تجدیدپذیرها، 30درصد از متخصصان، فرصت‌‌‌های پیشرفت شغلی را دلیل اصلی برای پیوستن به یک بخش جدید عنوان کرده‌‌‌اند. در خاورمیانه، این موضوع به‌‌‌ویژه در پروژه‌‌‌های عظیم مانند پارک خورشیدی نور در عمان یا پروژه‌‌‌های هیدروژن سبز در امارات پررنگ‌‌‌تر است.
گزارش نشان می‌دهد که شرکت‌هایی که مسیرهای شغلی شفاف و برنامه‌‌‌های آموزشی مداوم ارائه می‌دهند، در جذب استعدادها موفق‌‌‌تر هستند. با این حال، رقابت با حوزه فناوری اطلاعات چالش جدیدی برای صنعت انرژی ایجاد کرده است. در سال 2025، 31درصد از متخصصانی که قصد ترک بخش انرژی را دارند، حوزه فناوری اطلاعات را مقصد بعدی خود معرفی کرده‌‌‌اند. در خاورمیانه، این روند به دلیل جذابیت بالای شرکت‌های فناوری در شهرهایی مانند دبی و ریاض، که زیست‌‌‌بوم‌‌‌های نوآوری در حال توسعه دارند، مشهودتر است. برای مقابله با این چالش، گزارش پیشنهاد می‌دهد که شرکت‌های انرژی از فناوری‌‌‌های نوین مانند هوش مصنوعی و تجزیه‌‌‌وتحلیل داده‌‌‌ها در فرآیندهای کاری خود استفاده کنند تا محیط کار جذاب‌‌‌تری برای نسل جدید ایجاد شود.
از نظر رضایت شغلی، 65درصد از متخصصان بخش انرژیهای تجدیدپذیر در خاورمیانه و جهان از نقش خود راضی هستند. انعطاف‌‌‌پذیری کاری (46 درصد)، احساس مشارکت در بهبود جامعه (43 درصد) و کار روی پروژه‌‌‌های هیجان‌‌‌انگیز (41 درصد) به‌‌‌عنوان مهم‌ترین عوامل رضایت ذکر شده‌‌‌اند.
در خاورمیانه، پروژه‌‌‌های انرژی پاک مانند طرح‌‌‌های هیدروژن سبز در عربستان سعودی و مزارع خورشیدی در عمان به متخصصان احساس هدفمندی بیشتری داده است. با این حال، گزارش هشدار می‌دهد که فقدان مسیرهای شغلی شفاف، دستمزدهای رقابتی و فرصت‌‌‌های آموزشی می‌تواند رضایت شغلی را تهدید کند. در خاورمیانه، 25درصد از متخصصان به نبود فرصت‌‌‌های ارتقای شغلی به‌‌‌عنوان عاملی برای نارضایتی اشاره کرده‌‌‌اند، که این رقم در مقایسه با مناطق دیگر مانند اروپا (18 درصد) بالاتر است.
اختلاف دستمزد در صنعت انرژی
در ارزیابی تطبیقی میانگین حقوق پرداختی سالانه در زنجیره ارزش انرژی، خاورمیانه در هر سه بخش نفت و گاز، پتروشیمی و انرژیهای تجدیدپذیر حدود ۱۰–۱۵درصد زیر متوسط جهانی قرار دارد. این انحراف ساختاری ناشی از تکیه تاریخی این منطقه بر درآمدهای نفت خام و پروژه‌‌‌های بزرگ بالادستی است.
تسلط نفت و گاز، توان رقابت برای جذب نیروی کار بازارمحور را در بخش‌‌‌های پایین‌‌‌دستی و نوظهور، به‌‌‌ویژه تجدیدپذیرها تضعیف کرده است. هم‌‌‌اکنون، با وجود سرمایه‌گذاری‌‌‌های کلان، نرخ بازده انتظاری در طرح‌‌‌های خورشیدی و بادی در خاورمیانه، کمتر از استانداردهای OECD است. همچنین بهره‌‌‌مندی کارفرمایان منطقه از مزیت مقیاس‌‌‌گذاری در تولید سوخت‌‌‌های فسیلی مانع از رشد دستمزدها در بخش‌‌‌های دیگر شده است.
استفاده از سازوکارهای تشویقی، مانند معافیت‌‌‌های مالیاتی یا ارائه گاز صادراتی با نرخ ترجیحی، می‌تواند راهکار جایگزینی برای تقویت بسته‌‌‌های جبران خدمات باشد. برای تثبیت رشد مستمر و جذب سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در بخش‌‌‌های پتروشیمی و تجدیدپذیر، لازم است نسبت مزد به بهره‌‌‌وری حاشیه‌‌‌ای بازتنظیم شده و سیاست‌‌‌های ارتقای مهارت و فروش حقوق مبتنی بر پروژه‌‌‌های کم‌‌‌ریسک‌‌‌تر بازطراحی شوند. تنها از این مسیر است که منطقه می‌تواند ضمن حفظ جایگاه رهبری در بازار نفت، رقابت‌‌‌پذیری دستمزدی خود را در بازار جهانی انرژی افزایش دهد.
