از توپ ضد هوایی ۲۳میلی‌متری تا اس ۳۰۰؛
همه‌چیز درباره سامانه‌های پدافند هوایی ایران
اخبار منتشرشده نشان می‌دهد که ایران توانسته است گل سرسبد نیروی هوایی اسرائیل، یعنی جنگنده رادارگریز اف۳۵ را شکار کند. اما ایران چگونه موفق به این شکار شد و اصولا ایران در برابر حملات هوایی رژیم صهیونیستی یا هر دشمن دیگر، چه سامانه‌های پدافندی در اختیار دارد؟ به گزارش فرارو، وسعت قلمرو ایران و تنوع عوارض طبیعی و آب‌وهوایی آن، از لحاظ نظامی به‌کارگیری طیف وسیعی از سامانه‌های پدافند هوایی را ایجاب می‌کند. به همین دلیل است که ایران یکی از سامانه‌های پدافند هوایی متنوع را در اختیار دارد که برخی از آنها بومی و برخی دیگر ساخت کشورهای خارجی به‌ویژه شرقی هستند.
سامانه پدافند هوایی مرصاد
سامانه پدافندی مرصاد، یک سیستم موشکی زمین‌به‌هوای برد متوسط است که توسط ایران توسعه یافته و در سال ۲۰۱۰ وارد خدمت شد. این سامانه، نسخه بومی و ارتقایافته سامانه آمریکایی MIM-۲۳ هاوک است و برای مقابله با تهدیدات هوایی مانند هواپیماها، بالگردها و پهپادهای مدرن در ارتفاع کم تا متوسط طراحی شده است. مرصاد از موشک‌های شاهین و شلمچه استفاده می‌کند که برد ۴۰ تا ۴۵کیلومتر، سرعت ۲.۷ تا ۳ماخ و ارتفاع درگیری بین ۶۰ تا ۱۸۰۰۰متر دارند. اجزای کلیدی مرصاد شامل رادارهای پیشرفته است: رادار کاوش برای جست‌وجوی اهداف در برد ۱۵۰کیلومتر، رادار جویا برای کشف اهداف در ارتفاع پایین و رادار هادی برای هدایت آتش که قادر به شناسایی اهداف با سطح مقطع راداری ۰.۵مترمربع در فاصله ۱۱۰کیلومتری است. این سامانه کاملا دیجیتال، متحرک و مقاوم در برابر جنگ الکترونیک بوده و قابلیت اتصال به شبکه‌های پدافندی دیگر را دارد.
سامانه پدافند هوایی تور ام-۱
سامانه پدافندی تور ام-۱ (Tor-M۱)، با نام ناتوSA-۱۵ Gauntlet، یک سیستم دفاع هوایی کوتاه‌برد پیشرفته ساخت روسیه است که ایران در سال ۱۳۸۴ با خرید ۲۹دستگاه و ۷۵۰موشک ۹M۳۳۸ به ارزش ۷۰۰میلیون دلار آن را به خدمت گرفت. این سامانه، تحت مدیریت نیروی هوافضای سپاه پاسداران، برای حفاظت از تاسیسات حساس مانند مراکز هسته‌ای طراحی شده و توانایی مقابله با هواپیماها، بالگردها، پهپادها، موشک‌های کروز و بمب‌های هدایت‌شونده را دارد. تور ام-۱ با برد عملیاتی ۱۲کیلومتر (ادعای ایران: تا ۲۰کیلومتر پس از ارتقا) و ارتفاع درگیری ۱۰ تا ۶۰۰۰متر، به ۸موشک ۱۶۷کیلوگرمی با کلاهک ۱۵کیلوگرمی و سرعت ۲.۸ماخ مجهز است. این سامانه می‌تواند ۴۸هدف را شناسایی کند و با دو هدف همزمان درگیر شود. سیستم هدایت راداری و اپتیکی (با دوربین حرارتی در نسخه‌های ارتقایافته ایران) و مقاومت در برابر جنگ الکترونیک، آن را به گزینه‌ای موثر تبدیل کرده است. نصب روی شاسی شنی‌دار، تحرک بالایی به آن می‌بخشد.
سامانه پدافند هوایی سوم خرداد
سامانه پدافندی سوم خرداد، یک سیستم موشکی زمین‌به‌هوای برد متوسط و دوربرد ایرانی است که توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران توسعه یافته و در سال ۱۳۹۳ رونمایی شد. این سامانه، مشابه سامانه بوک M۲/M۳ روسیه، برای مقابله با جنگنده‌ها، بمب‌افکن‌ها، موشک‌های کروز و پهپادها طراحی شده است. سوم خرداد از موشک‌های طائر-۲B، صیاد-۲، صیاد-۳ و ۹دی استفاده می‌کند که برد آنها از ۵۰ تا ۲۰۰کیلومتر (در نسخه‌های ارتقایافته) و ارتفاع درگیری از ۲۵ تا ۳۰کیلومتر متغیر است. رادار ارائه فازی فعال این سامانه، توانایی کشف همزمان چندین هدف و شلیک ۸موشک به ۴هدف را دارد. برد راداری آن بیش از ۲۰۰کیلومتر گزارش شده است. این سامانه کاملا متحرک، مجهز به شاسی ۶×۶ و دارای قابلیت «شلیک کن و فراموش کن» است. نسخه دریاپایه آن نیز در سال ۱۳۹۹ معرفی شد. سوم خرداد در سال ۲۰۱۹ با انهدام پهپاد آمریکایی RQ-۴ Global Hawk در تنگه هرمز، توانایی خود را اثبات کرد. این سامانه با تحرک بالا، مقاومت در برابر جنگ الکترونیک و امکان شبکه‌سازی با دیگر سیستم‌های پدافندی، نقش مهمی در دفاع هوایی ایران دارد.
سامانه پدافند هوایی باور ۳۷۳
سامانه پدافندی باور ۳۷۳، یک سیستم موشکی زمین‌به‌هوای بردبلند است که توسط وزارت دفاع ایران توسعه یافته و در سال ۱۳۹۸ رونمایی شد. این سامانه، مشابه اس-۳۰۰/۴۰۰ روسیه، برای مقابله با جنگنده‌ها، بمب‌افکن‌ها، موشک‌های بالستیک، کروز و پهپادهای پنهان‌کار در ارتفاعات بالا طراحی شده و یکی از پیشرفته‌ترین سیستم‌های پدافندی ایران است. باور ۳۷۳ از موشک‌های صیاد-۴ و صیاد-۴B استفاده می‌کند که برد آنها تا ۳۰۰کیلومتر و ارتفاع درگیری‌شان تا ۳۵کیلومتر است. رادار ارائه فازی فعال مرآت با برد کشف بیش از ۴۵۰کیلومتر، قابلیت ردیابی ۲۰۰هدف و درگیری همزمان با ۱۲هدف را دارد. هر واحد شامل پرتابگرهای عمودی با ۸موشک، رادار کنترل آتش و مرکز فرماندهی است. این سامانه متحرک، مقاوم در برابر جنگ الکترونیک و مجهز به حسگرهای الکترواپتیکال برای عملیات در شرایط جوی نامناسب است. باور ۳۷۳ با قابلیت شبکه‌سازی با دیگر سیستم‌های پدافندی، در رزمایش‌های مختلف، از جمله ذوالفقار ۱۴۰۱، آزمایش شده است. طراحی بومی و توانایی درگیری با اهداف دوربرد، این سامانه را به ستون اصلی دفاع هوایی ایران تبدیل کرده است.
سامانه پدافند هوایی اس- ۳۰۰
سامانه پدافندی اس-۳۰۰ یک سیستم دفاع هوایی دوربرد پیشرفته ساخت روسیه است که ایران در سال ۲۰۱۷ پس از قرارداد یک‌میلیارد دلاری با خرید ۴ گردان و ۱۵۰موشک ۴۸N۶E۲ آن را به خدمت گرفت. این سامانه، با نام ناتو SA-۲۰ Gargoyle، تحت مدیریت نیروی پدافند هوایی ارتش ایران برای حفاظت از تاسیسات راهبردی مانند مراکز هسته‌ای و پایگاه‌های نظامی طراحی شده و توانایی مقابله با هواپیماهای جنگی، موشک‌های کروز و بالستیک را دارد. اس-۳۰۰ مدل PMU-۲ تحویلی به ایران، از پیشرفته‌ترین نسخه‌های این سامانه است. این سامانه با برد درگیری ۱۹۵کیلومتر و ارتفاع عملیاتی تا ۲۷کیلومتر، به موشک‌هایی با سرعت ۱۰هزار کیلومتر بر ساعت مجهز است که می‌تواند ۳۶ هدف را رهگیری کند و با ۶هدف به‌صورت همزمان درگیر شود. اس-۳۰۰ از رادارهای ۶۴N۶E۲ (برد ۳۰۰کیلومتر) برای کشف و ۳۰N۶E۲ برای درگیری استفاده می‌کند و قابلیت پرتاب سرد موشک‌ها، تحرک و استقرار سریع را دارد. این سامانه در رزمایش‌های متعدد، از جمله «مدافعان آسمان ولایت»، آزمایش شده و در حفاظت از آسمان مناطق حساس مستقر شده است. اس-۳۰۰ با عملیات خودکار و مقاومت در برابر جنگ الکترونیک، لایه دفاعی قدرتمندی ایجاد می‌کند.
سامانه پدافند هوایی سراج-۱
سامانه پدافندی سراج-۱ یک توپ ضد هوایی ۳۵میلی‌متری بومی است که توسط قرارگاه پدافند هوایی خاتم‌الانبیای ارتش ایران طراحی و تولید شده است. این سامانه برای مقابله با تهدیدات هوایی کوتاه‌برد، به‌ویژه پهپادها و ریزپرنده‌ها، توسعه یافته و در رزمایش مشترک پدافند هوایی ولایت ۹۷ رونمایی شد. سراج-۱ که تحت مدیریت نیروی پدافند هوایی ارتش فعالیت می‌کند، توانایی حفاظت از تاسیسات حساس و پایگاه‌های نظامی را دارد. این سامانه با استفاده از توپ ۳۵میلی‌متری بهینه‌شده، مجهز به سیستم هدایت اپتیکی پیشرفته و رادار برای کشف و ردیابی اهداف است. برد موثر آن حدود ۴کیلومتر و ارتفاع درگیری آن تا ۳کیلومتر است، با نرخ شلیک بالا برای انهدام سریع اهداف. سراج-۱ روی شاسی متحرک نصب شده و تحرک و استقرار سریع را فراهم می‌کند. در رزمایش ولایت ۹۷، این سامانه با موفقیت پهپادهای متخاصم را منهدم کرد و کارآیی خود را در سناریوهای مختلف نشان داد.
سامانه پدافند هوایی سعیر
سامانه پدافندی سعیر یک توپ ضد هوایی ۱۰۰میلی‌متری بومی است که توسط نیروی هوافضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران طراحی و تولید شده است. این سامانه که نسخه ارتقایافته توپ KS-۱۹ شوروی است، برای مقابله با تهدیدات هوایی کوتاه‌برد مانند هواپیماها، بالگردها و پهپادها توسعه یافته و در سال ۱۳۹۰ رونمایی شد.
توپ ضد هوایی ZSU-۵۷-۲
توپ ضد هوایی ZSU-۵۷-۲ یک سامانه پدافندی خودکششی ساخت شوروی است که ایران در سال‌های ۱۳۴۶ و ۱۳۴۷ (۱۹۶۷ و ۱۹۶۸) تعداد ۱۰۰عراده از آن را خریداری کرد. این سامانه، با نام مستعار اسپارکا (کوه دوقلو) در شوروی، برای مقابله با اهداف هوایی کوتاه‌برد مانند هواپیماها و بالگردها طراحی شده و تحت مدیریت نیروی زمینی ارتش ایران به کار گرفته شد.
ZSU-۵۷-۲ مجهز به دو توپ ۵۷میلی‌متری با نرخ شلیک ۱۲۰گلوله در دقیقه برای هر لوله است که روی شاسی تغییریافته تانک T-۵۴ با موتور دیزل ۵۲۰اسب‌بخاری نصب شده و تحرک بالایی با سرعت ۵۰کیلومتر بر ساعت فراهم می‌کند. این سامانه تا ۳۰۰گلوله حمل می‌کند که ۱۷۵گلوله در برجک و مابقی در بدنه ذخیره می‌شود. برد موثر آن ۶کیلومتر و ارتفاع درگیری آن تا ۴کیلومتر است، اما فاقد رادار هدایت آتش بوده و از سامانه اپتیکی دستی استفاده می‌کند که نقطه‌ضعف اصلی آن محسوب می‌شود.
توپ ضد هوایی ۲۳میلی‌متری
توپ ضد هوایی ۲۳میلی‌متری ایران، یک سامانه پدافندی سبک و بومی است که بر پایه توپ‌های ZU-۲۳-۲ ساخت شوروی توسط صنایع دفاعی ایران ارتقا یافته و تولید می‌شود. این سامانه، تحت مدیریت نیروی زمینی ارتش و نیروی هوافضای سپاه، برای مقابله با تهدیدات هوایی کوتاه‌برد مانند پهپادها، بالگردها و هواپیماهای کم‌ارتفاع طراحی شده و در حفاظت از یگان‌های نظامی و تاسیسات حساس به کار گرفته می‌شود. توپ ۲۳میلی‌متری مجهز به دو لوله با نرخ شلیک ۸۰۰ تا ۱۰۰۰گلوله در دقیقه است و برد موثر آن حدود ۲.۵کیلومتر و ارتفاع درگیری‌اش تا ۱.۵کیلومتر است.
