«دنیای‌اقتصاد» از حال و روز مسافران، پایانه‌‌ها و ناوگان نقلیه عمومی در موج دوم سفرهای بازگشت به تهران پس از آتش‌‌بس گزارش می‌دهد
صورت‌حساب سفرهای تحمیلی
تعداد اتوبوس‌‌های در حال خدمت در یک شبانه‌‌روز در برخی پایانه‌‌های شمال به عدد انگشتان یک دست هم نمی‌رسد و بنا بر مشاهدات عینی مسافران، خبری از تزریق ناوگان اتوبوس کمکی در اغلب این پایانه‌‌ها نبوده است. از طرفی شرایط رزرو بلیت اتوبوس در برخی پایانه‌‌ها فراهم نبوده و مسافران برای تهیه بلیت ناگزیر به مراجعه حضوری به پایانه‌‌ها بوده‌‌اند. عدم‌عرضه کافی صندلی متناسب با حجم تقاضا نیز، صورت حساب سفرهای تحمیلی شهروندان در روزهای اخیر را به‌‌واسطه ناگزیری از سفر با تاکسی و نیز تن دادن به قیمت‌های اعلامی رانندگان اتوبوس، سنگین کرد.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، سفرهای بازگشت به تهران ادامه دارد و بازار سفر با وسایل نقلیه عمومی بینشهری همچنان داغ است. موج اول بازگشت به تهران در دومین هفته جنگ شکل گرفت و کمبود وسایل نقلیه در پایانه‌‌ها در کنار قیمت‌های سرسام‌‌آوری که رانندگان طلب می‌‌کردند، بزرگ‌ترین چالش مسافران در مسیر بازگشت بود. در موج دوم بازگشت از شهرهای شمالی به پایتخت که پس از تثبیت آتش‌‌بس از اواخر هفته گذشته آغاز شد و همچنان ادامه دارد، الگوی سفر قدری تغییر کرده است. مهم‌ترین تغییر این است که مسافران دیگر تنها روزهای آخرهفته مسافرت نمی‌‌کنند؛ بلکه ترجیح می‌دهند برای اینکه در معرض ترافیک سنگین جادهای قرار نگیرند، زمان سفر خود را در صورت امکان به روزهای نخست هفته کاری موکول کنند. هرچند فرمان پایان دورکاری از ابتدای هفته جاری توسط دولت صادر شد و کارمندان دولت ناگزیر بودند که تا دیروز به شهر خود بازگشته و آماده حضور در محل کار شوند، اما در عین حال سایر شاغلان بهویژه کسانی که به کار آزاد اشتغال دارند، عجله‌‌ای برای بازگشت نداشتند.
برخی نسبت به پایبندی دشمن به آتش‌‌بس تردید داشتند و برخی نیز ترجیح دادند در روزهای کم‌‌ترافیک جاده‌‌های تهران – شمال سفر کنند.
چالش‌های موج بازگشت
اما با آغاز موج دوم بازگشت مسافران به تهران، چالش استفاده از وسایل حملونقل عمومی همچنان به قوت خود باقی است. فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی بعد از وضعیت نامطلوب پایانه‌‌ها در پی موج خروج تهرانیها از شهر به‌‌وسیله ناوگان جادهای، وعده داد که تمهیدات لازم برای سهولت دسترسی مردم به ناوگان حملونقل برون‌‌شهری بهویژه در شهرهای پرتقاضا اندیشیده شود.
وی گفت: با تشدید نظارت‌‌ها بر قیمت بلیت اتوبوس، تلاش شده تا از افزایش قیمت نسبت به نرخ مصوب جلوگیری شود.
داریوش باقرجوان، مدیرکل دفتر حملونقل مسافر سازمان راهداری و حملونقل جادهای نیز از مسافران درخواست کرد تنها از طریق پایانه‌‌ها و وب‌سایت رسمی، بلیت ناوگان حملونقل عمومی را تهیه کنند، اما این درخواست‌‌ها منجر به جلوگیری از ارائه نرخ‌های نامتعارف نشد. وزارت راه و شهرسازی تا زمان نگارش این گزارش آمار دقیقی از اتوبوس‌‌هایی که به ناوگان تزریق شده ارائه نکرده و بررسی «دنیای‌اقتصاد» از شهرهای شمالی نشان می‌دهد در این استان‌‌ها خبری از اتوبوس‌‌های تزریقی نبوده است. اگرچه عمده سفرهای تهران – شمال با خودروی شخصی انجام شد، اما گروهی از شهروندان نیز به دلیل عدم‌دسترسی به خودروی شخصی یا عدم‌امکان رانندگی در جاده برای برخی اقشار نظیر سالمندان و بیماران، درصدد سفر با ناوگان عمومی و انبوه‌‌بر بودند که با مضیقه مواجه شدند.
آمار سفرهای تحمیلی
بنابر اعلام سازمان راهداری و حملونقل جادهای، پنج میلیون و ۵۲هزار مسافر توسط ناوگان حملونقل بینشهری از ۲۳ خرداد تا ۵ تیر، توسط ۴۲۹هزار و ۹۷۵ ناوگان حملونقل عمومی بینشهری در نقاط مختلف کشور جابه‌‌جا شدند. بخش قابل‌توجهی از این سفرها مربوط به روزهای آغازین جنگ و روزهای پس از اعلام آتش‌‌بس بود. تنها در روز چهارم تیرماه، ۴۱۳هزار و ۴۲۴ مسافر توسط ۴۱هزار و ۳۰۰ دستگاه انواع ناوگان حملونقل عمومی بینشهری در مقاصد مختلف کشور جابه‌‌جا شده‌‌اند.
در گزارش‌‌های رسمی سازمان راهداری، استان‌‌های تهران، اصفهان، خراسان‌‌رضوی، فارس و آذربایجان شرقی به عنوان پنج استان پیشتاز در استفاده از ناوگان حملونقل عمومی در سفرهای بازگشت معرفی شده‌‌اند. از طرفی بزرگ‌ترین مقصد مسافران تهرانی در شرایط جنگی به استان‌‌های شمالی بوده است. بنابر اعلام استاندار مازندران، ۹میلیون و ۳۰۰هزار نفر پس از شروع جنگ به این استان سفر کرده‌‌اند و بر اساس خبر سازمان راهداری، تهران، خراسان رضوی، اصفهان، سیستان و بلوچستان و فارس پنج استانی هستند که بالاترین میزان ورودی مسافر را با بهره‌‌گیری از ناوگان حملونقل عمومی بینشهری به خود اختصاص داده‌‌اند. از مقایسه این داده‌‌ها می‌توان دریافت که سفر به استان‌‌های شمالی بیشتر با خودروهای شخصی انجام گرفته است تا ناوگان حملونقل عمومی. هرچند به دلیل همجواری تهران و مازندران این موضوع دور از ذهن نیست، اما در عین حال پشتیبانی نقلیه عمومی از سفر مسافران بدون خودرو نیز بنا بر گزارش مسافران تهران – شمال، دردسرساز بود.
هزینه سفر شمال با نقلیه عمومی
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، با وجود آنکه بیشتر سفرها در استان‌‌های شمالی با خودروهای شخصی انجام شده است، اما استفاده از ناوگان حملونقل بین شهری برای مستاصل‌‌ها در هنگام خروج از تهران، تجربه خوبی را برای آنها رقم نزد.
هزینه‌‌های چند میلیونی تاکسی‌‌های بین شهری در روزهای اول سفر در کنار کمبود اتوبوس و عدم‌عرضه بلیت متناسب با موج تقاضا، باعث شد تا برخی از مسافران برای خروج از تهران بیش از یک روز در نوبت انتظار باقی بمانند و بعضا در پایانه‌‌ها سرگردان شوند.
حالا با آغاز موج دوم بازگشت مسافران در پی اعلام و استمرار آتش‌‌بس، میزان عرضه بلیت متعادل‌‌تر شده است، اما همچنان مشکلاتی در ارائه خدمات وجود دارد. مسافرانی که همزمان با آغاز جنگ برای خروج از تهران سفرهای گران و طولانی را برای استفاده از ناوگان حملونقل جادهای تجربه کرده بودند، نگران از تکرار چنین وضعیتی، تلاش کردند تا برنامه بازگشت خود را به‌‌نحوی مدیریت کنند؛ اما مشکلاتِ ناوگان حملونقل عمومی باقی بود. در موج بازگشت، ناوگان حملونقل کمکی به استان‌‌های شمالی اضافه نشد و بسیاری از مسافران مجبور شدند از تاکسی‌‌های بینشهری که هزینه‌‌های بیشتری را به آنها تحمیل می‌‌کرد استفاده کنند. به گفته برخی شهروندان تهرانی، نبود ناوگان حملونقل مناسب و ارزان موجب شد تا بسیاری از کسانی که قصد خروج از تهران را به مقصد شهرهای شمالی داشتند و از خودروی شخصی نیز برخودار نبودند، از سفر خود منصرف شوند.
در میانه جنگ نیز تردد از شهرهای شمالی به سمت تهران در صورت استفاده از تاکسی‌‌های بین شهری مشمول پرداخت کرایه‌‌های بسیار بالایی بود.
بررسی «دنیای‌اقتصاد» نشان می‌دهد الگوی تعیین کرایه در شهرهای مختلف استان‌‌های شمالی متفاوت است. رانندگان در برخی شهرها به قیمت‌های مصوب پایبند هستند اما در برخی از شهرهای شمالی اوضاع متفاوت بوده و در هفته گذشته قیمت‌های بالاتر و خارج از نرخ‌های مصوب به مسافران اعلام می‌‌شد؛ موضوعی که در نتیجه کمبود ناوگان، دور از نیست و با پیشی گرفتن تقاضا از عرضه، دست رانندگان برای طلب کردن کرایه بیشتر باز می‌شود. همچنین بررسی «دنیای‌اقتصاد» از وضعیت چند روز اخیر پایانه‌‌های مسافری شهرهای ساری، قائمشهر، آمل و رامسر حاکی است، اعلام نرخ اتوبوس در این شهرها رویکردهای متفاوتی داشته است؛ در حالی که تعاونیهای قائمشهر برای سفر به تهران، موجودی ناوگان و صندلی اتوبوس را اعلام و هزینه را نیز بر اساس نرخ مصوب اعلام می‌‌کردند، در آمل موجودی بلیت اتوبوس صفر و نرخ‌ها نیز برای سفرهای آتی بعضا تا چند صدهزار تومان بالاتر از ارقام مصوب اعلام می‌‌شد. در ساری تماس با پایانه برای تهیه بلیت موفقیتآمیز نبود و فقط برای مسافران همیشگی و سنتی، در صورت داشتن شماره شخصی رانندگان امکان تهیه بلیت فراهم بود.
در آغاز موج دوم سفرهای بازگشت به تهران، پایانه‌‌های مسافربری اتوبوسرانی شهرهای بهشهر و چالوس نیز پاسخگوی تلفن‌‌ها برای رزرو نبودند و احتمالا دریافت بلیت صرفا با مراجعه حضوری و با ارقام متغیر امکان‌‌پذیر بود. در عین حال بررسی سامانه‌‌های فروش آنلاین بلیت اتوبوس در این موج نشان می‌دهد امکان تهیه بلیت به مقصد تهران فراهم بوده است. بررسی الگوی تهیه بلیت نشان داد با توجه به خالی ماندنِ اکثر صندلی‌‌های اتوبوس‌‌های شب‌‌رو، اولویت مسافران به دلیل سهم بیشتر شب‌‌ها از تبادل آتش، تردد در میانه روز بوده است.
در چنین شرایطی انتظار می‌‌رفت وزارت راه و شهرسازی تعداد ناوگان را در طی روز تقویت کند تا نگرانی از ترددهای شبانه که به دلیل حملات دشمن متخاصم در جریان بود، برای مسافران کاهش پیدا کند.
پس از اعلام آتش‌‌بس، از صندلی‌‌های خالی کم شد و مسافران باید در بازه‌‌های زمانی کوتاه‌‌تری سامانه‌‌های فروش بلیت را چک می‌‌کردند تا امکان رزرو و خرید بلیت اتوبوس فراهم می‌‌شد. البته این موضوع برای دیگر استان‌‌های کشور نیز صادق بود و مسافران برای سفر به تهران از مبدا شهرهای دیگر همچون اصفهان، شیراز و بوشهر با صندلی‌‌های خالی بیشتری روبه‌رو می‌‌شدند که این به دلیل افزایش تقاضای سفر و ثابت ماندن اتوبوس‌‌های فعال در پایانه‌‌ها در این شهرها بود.
ناوگان ناکافی
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» آمار مشخصی از تعداد اتوبوس‌‌های فعال در ناوگان‌‌های حملونقل برون شهری در استان‌‌های شمالی وجود ندارد. بنابر اطلاعات موجود در استان گلستان حدود ۱۴۰ دستگاه اتوبوس در ترمینال‌‌های استان گلستان فعال هستند، اما آماری از استان‌‌های گیلان و مازندران وجود ندارد.
بر اساس بررسی موردی «دنیای‌اقتصاد»، تعداد اتوبوس‌‌های ثابتِ فعال در اکثر شهرهای شمالی که مسافران را از مبدا شمال به مقصد تهران جابه‌‌جا می‌کنند، از تعداد انگشتان یک دست نیز بالاتر نیست، برای نمونه اتوبوس‌‌های ثابت در شهر آمل به مقصد تهران دو یا حداکثر سه دستگاه است. در قائمشهر نیز ۴ تا ۵ اتوبوس ثابت، مسافران را به مقصد تهران و کرج جابه‌‌جا می‌کنند.
مقایسه جمعیت‌‌پذیری و ورود مسافر به این دو شهر و تعداد اتوبوس‌‌های ثابت فعال در این دو شهر دلیل افزایش نرخ اتوبوس در آمل را مشخص می‌کند؛ کمبود اتوبوس و تقاضای بیشتر به دلیل مسافران بیشتر، دستِ برخی از تعاونیهای مسافربری را برای ارائه قیمت‌های غیرمتعارف در آمل باز کرده است.
در رامسر، یکی دیگر از مقاصد سفرهای تحمیل شده به تهرانیها در جریان تجاوز ۱۲ روزه، الگوی سفر بر مدار خودروهای شخصی بوده است. به گفته یکی از رانندگان تاکسی‌‌های بین شهری رامسر به تهران، تاکسی‌‌های سواری برای جابه‌‌جایی مسافر فراوان است، قیمت‌ها نیز برای حدود ۴۰ تاکسی بین شهری در این شهر که به مقصد تهران تردد دارند، تغییری نکرده است و همان مبلغ ۸۵۰ هزارتومان از مسافران اخذ می‌شود. بنابر اطلاعات این راننده، بیشتر مسافران تهران به رامسر از تاکسی‌‌های سواری استفاده می‌کنند چراکه تعداد اتوبوس در این مسیر کم است.
قیمت تاکسی بین شهری در این مسیر تقریبا دو برابر قیمت بلیت اتوبوس است؛ اما کمبودِ اتوبوس، مسافران را مجاب یا به عبارت بهتر، مجبور می‌کند که با تاکسی سفر کنند. از طرفی یکی از رانندگان تاکسی قائمشهر - تهران به «دنیای‌اقتصاد» توضیح می‌دهد که به آنها اعلام شده کرایه ۶۱۰هزار تومانی را می‌توانند به ۸۰۰هزار تا یک میلیون تومان نیز برسانند و دستشان باز گذاشته شده است؛ هرچند در پیگیری تلفنی از پایانه، رقم کرایه همان ۶۱۰هزار تومان اعلام شد.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، با توجه به الگوی سفر به شهرهای شمالی که عمدتا بر مدار خودروهای شخصی است و نیز با در نظر گرفتن کمبود وسایل نقلیه بینشهری بهویژه اتوبوس، احتمالا این موضوع بخشی از شهروندان را در روزهای پرترافیک در مبادی خروجی پایتخت، از سفر به این استان‌‌ها محروم یا منصرف کرده است.
با بررسی وضعیت رخ داده در هنگام خروج مسافران از تهران و مشخص شدن مقاصد نخست مسافران؛ چه آنهایی که از خودروی شخصی استفاده کرده‌‌اند و چه کسانی که از تاکسی‌‌های بین شهری و اتوبوس استفاده کرده‌‌اند؛ انتظار می‌‌رفت وزارت راه و شهرسازی با اولویتبندی مسیرها نسبت به ساماندهی ناوگان اقدام کند. برای نمونه با اولویتبندی مسیرهای پرتردد به مراکز استان یعنی تهران-ساری، تهران-رشت و تهران-گرگان، هم تعداد اتوبوس‌‌ها افزایش پیدا کند و هم زمان‌بندی حرکت بر اساس الگوی سفر تعیین شود. از سوی دیگر متولیان امر می‌توانستند تعدادی اتوبوس را از مسیرهای کم تردد و کم تقاضا به مسیرهای پرتقاضا اختصاص دهند. با این حال تاکنون گزارش رسمی از تمهیداتی احتمالی که برای موج سفرهای بازگشت به شهرهای بزرگ پیش‌بینی شده، منتشر نشده است.
