تنش در خاورمیانه، کشورهای آسیای شرقی را درگیر بحران انرژی کرده است
نقطه ضعف آسیای صنعتی
موقعیت جغرافیایی منحصر به فرد ایران باعث شده، ۲۰ درصد نفت و گاز طبیعی مایع (LNG) جهان از طریق تنگه هرمز عبور کند. چهار کشور چین، هند، ژاپن و کره جنوبی حدود ۷۵ درصد از واردات انرژی این منطقه را به خود اختصاص داده‌‌‌اند.
بر اساس تحلیل موسسه تحقیقاتی «زیرو کربن»، وضعیت کنونی، بیشترین ریسک را به دو کشور ژاپن و کره جنوبی تحمیل کرده است. هند و چین نیز در رتبه‌های بعدی قرار دارند؛ کشورهایی که همگی در توسعه انرژیهای تجدیدپذیر به‌‌‌نسبت کند عمل کرده‌‌‌اند. برای نمونه، در سال ۲۰۲۳، سهم انرژیهای تجدیدپذیر از ترکیب تولید برق کره جنوبی تنها ۹ درصد بوده است. رقمی که بسیار پایین‌‌‌تر از میانگین ۳۳ درصدی کشورهای عضو سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) است. ژاپن نیز بیش از هر کشور دیگری در گروه هفت (G۷) به سوخت‌‌‌های فسیلی متکی بوده است.
هرچند آتش‌‌‌بس جنگ ۱۲ روزه برقرار است و خطرات کاهش یافته، اما کارشناسان هشدار می‌دهند که تنها راه کاهش آسیب‌‌‌پذیری، فاصله گرفتن از سوخت‌‌‌های فسیلی وارداتی و شتاب بخشیدن به گذار به انرژیهای پاک و بومی است. ماری وورتی، تحلیلگر موسسه زیرو کربن آنالیتیکس در همین راستا گفت: «اتفاقاتی که در منطقه خاورمیانه افتاده است ریسک‌‌‌هایی واقعی هستند که کشورها باید آن را جدی بگیرند و در سیاستگذاری‌‌‌های اقتصادی و انرژی خود لحاظ کنند.»
ژاپن و کره جنوبی در معرض تهدید
با اینکه چین و هند بزرگ‌ترین خریداران نفت و گاز صادر شده از تنگه هرمز هستند، اما ژاپن و کره جنوبی به‌‌‌مراتب آسیب‌‌‌پذیرترند. بر اساس داده‌های اندیشکده انرژی «امبر» ژاپن ۸۷ درصد و کره جنوبی ۸۱ درصد از انرژی خود را از طریق واردات تامین می‌‌‌کنند. در مقابل، این رقم برای چین ۲۰ درصد و برای هند ۳۵ درصد است. اگر سهم واردات انرژی از تنگه هرمز و وابستگی به نفت و گاز را کنار هم در نظر بگیریم، متوجه خواهیم شد، ژاپن در صدر کشورهایی قرار دارد که در برابر اختلال احتمالی در این مسیر، بسیار آسیب‌‌‌پذیر هستند. بر اساس آمارهای موسسه IEEFA، سه‌‌‌چهارم واردات نفت ژاپن و بیش از ۷۰ درصد واردات نفت کره جنوبی (به‌‌‌علاوه واردات یک‌‌‌پنجم از گاز طبیعی مایع این کشور) از تنگه هرمز عبور می‌‌‌کند. از سوی دیگر در سال‌های گذشته تمرکز اصلی این دو کشور به جای گذار به انرژیهای پاک بر تنوع‌‌‌بخشی به منابع فسیلی بوده است.
ژاپن همچنان برنامه دارد تا سال ۲۰۴۰ بین ۳۰ تا ۴۰ درصد از انرژی خود را از سوخت‌‌‌های فسیلی تامین کند و در حال ساخت و نوسازی نیروگاه‌های LNG است. کره جنوبی نیز می‌خواهد سهم برق تولیدی از گاز را از ۲۸ درصد فعلی به ۲۵ درصد در سال ۲۰۳۰ و به حدود کمتر از ۱۱ درصد تا سال ۲۰۳۸ کاهش دهد. برای رسیدن به هدف انتشار کربن صفر خالص تا سال ۲۰۵۰، این دو کشور باید استفاده از انرژی خورشیدی و بادی را به سرعت افزایش دهند. موسسه آگورا انرژی محاسبه کرده که این هدف به‌‌‌معنای نصب سالانه حدود ۹ گیگاوات نیروگاه خورشیدی تا سال ۲۰۳۰ است؛ علاوه بر آن، ژاپن باید سالانه ۵ گیگاوات و کره جنوبی ۶ گیگاوات انرژی بادی به ظرفیت تولید خود اضافه کند.
با این حال، به نظر می‌رسد سیاست‌های انرژی در ژاپن دچار تناقض است. این کشور همچنان به بنزین و گازوئیل یارانه تخصیص می‌دهد، به‌‌‌دنبال افزایش واردات گاز مایع است و از پروژه‌های نفتی و گازی در خارج از کشور حمایت می‌‌‌کند. پروژه‌های بادی دریایی نیز به‌‌‌دلیل مقررات سخت‌‌‌گیرانه متوقف شده است. تیم دیس، کارشناس مشاور انرژی آسیا-اقیانوسیه در همین باره تاکید کرد: «در ارتباط با گذار به انرژیهای پاک، ژاپن به‌‌‌اندازه کافی جلو نرفته است؛ آنچه در این کشور انجام شده نیز هم بهترین مسیر نیست.» در کره جنوبی نیز نرخ پایین برق، بازدهی اقتصادی پروژه‌های خورشیدی و بادی را کاهش داده و مانعی مهم برای رشد انرژیهای پاک محسوب می‌شود. کارشناسان معتقدند، حمایت‌‌‌های سیاستی بیشتر، قیمت‌‌‌گذاری منصفانه و اصلاحات ساختاری می‌تواند منجر به تغییر این روند در کره جنوبی شود.
هنوز کافی نیست
چین و هند تلاش کرده‌‌‌اند آسیب‌‌‌پذیری خود را در برابر شوک‌‌‌های قیمتی و اختلال‌‌‌های تجاری جهانی کاهش دهند. در سال ۲۰۲۴، چین پیشتاز رشد جهانی انرژی بادی و خورشیدی بوده است. ظرفیت تولید برق بادی در این کشور ۴۵ درصد و خورشیدی ۱۸ درصد رشد داشته است؛ هرچند ذخایر گاز در این کشور کاهش یافته اما همچنان تولید داخلی گاز رو به افزایش است.
با وجود اینکه چین همچنان بزرگ‌ترین واردکننده نفت در جهان است، اما این اقدامات منجر به کاهش واردات گاز طبیعی مایع شده است. بیش از نیمی از واردات ۱۱ میلیون بشکه نفت روزانه چین از خاورمیانه تامین می‌شود. روسیه و مالزی دیگر تامین‌‌‌کنندگان مهم چین هستند.
هند نیز وابستگی زیادی به زغال‌‌‌سنگ دارد و برنامه‌‌‌ریزی کرده تولید زغال‌‌‌سنگ را تا سال ۲۰۳۰ حدود ۴۲ درصد افزایش دهد. با این حال، ظرفیت انرژی تجدیدپذیر این کشور با سرعت بیشتری رشد می‌‌‌کند. سال گذشته ۳۰گیگاوات (معادل برق‌‌‌رسانی به ۱۸ میلیون خانه) به ظرفیت برق پاک هند افزوده شده است. این کشور همچنین با تنوع‌‌‌بخشی به تامین‌‌‌کنندگان خود، از جمله ایالات متحده، روسیه و کشورهای خاورمیانه، اندکی از ریسک‌‌‌های خود کاسته است. با این وجود، اگر هند می‌خواهد به امنیت انرژی دست پیدا کند، باید تمرکز بیشتری برای توسعه انرژیهای تجدیدپذیر در دستور کار قرار دهد.
سایر کشورهای آسیایی
به‌‌‌گفته سم رینولدز از موسسه تحلیل اقتصاد انرژی و مالی، در صورت وقوع انسداد در تنگه هرمز، کشورهای دیگر آسیا نیز دچار اختلال خواهند شد و افزایش ظرفیت تولید انرژیهای پاک در این کشورها، سدی اساسی در برابر نوسانات بازار نفت و گاز خواهد بود. مرکز انرژی آسه‌‌‌آن در جاکارتا اعلام کرده که جنوب‌‌‌شرق آسیا اکنون به واردکننده خالص نفت تبدیل شده، زیرا تقاضا در مالزی و اندونزی از تولید پیشی گرفته است. کشورهای عضو آسه‌‌‌آن همچنان بیش از آنکه واردکننده LNG باشند، صادرکننده آن هستند.
اما طبق پیش‌‌‌بینی شرکت مشاوره مکنزی، این منطقه تا سال ۲۰۳۲ به واردکننده گاز طبیعی مایع تبدیل خواهد شد. در حالی‌‌‌که مصرف انرژی در حال افزایش است، تولید نفت و گاز نیز با کاهش میدانی و افت تولید روبه‌رو شده است، اتفاقاتی که بیش از پیش آشکار می‌‌‌سازد انرژیهای تجدیدپذیر، دست‌‌‌کم در شرایط فعلی، قادر به پر کردن این شکاف نیستند. آژانس بین‌المللی انرژی هشدار داده که اگر سیاست‌های جدی‌‌‌تری در حوزه انرژی پاک اتخاذ نشود، هزینه واردات نفت آسه‌‌‌آن از ۱۳۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۴ به بیش از ۲۰۰ میلیارد دلار تا سال ۲۰۵۰ افزایش خواهد یافت.
