عزیز نصیرزاده در اجلاس وزرای دفاع شانگهای شرکت کرد؛
ماموریت فرمانده در چین
سفر وزیر دفاع کشور به چین، درست بعد از آتش‌‌بس، گمانه‌‌زنی‌‌هایی پیرامون خرید جنگنده از چین مطرح کرده است؛ اما آیا این ادعا واقعیت دارد؟ بدیهی است که ناوگان هوایی ارتش ایران نیاز مبرم و شدیدی به هواپیماهای جنگی پیشرفته نسل ۴ و ۵ دارد. اما مساله اینجاست که صرف خرید این جنگنده‌‌ها مشکل را حل می‌کند یا نیاز به برخی زیرساخت‌‌ها، آموزش‌‌ها و تجهیزات دیگر هم هست. همچنین در این شرایط اگر این ادعا درست باشد، آیا پکن حاضر به فروش این جنگنده یا حتی پدافند به ایران خواهد شد یا مانند مسکو خلف‌وعده می‌کند؟ و اینکه همکاریهای دفاعی-نظامی در توافق ۲۵ساله ایران و چین چه جایگاهی دارد؟
تشکر تهران از پکن
نشست شانگهای و حضور عزیز نصیرزاده، وزیر دفاع، در چین در این بازه زمانی از آنجا اهمیت پیدا می‌کند که پکن نه تنها یکی از دارندگان تسلیحات جنگنده و دفاعی پیشرفته به شمار می‌رود، بلکه از حملات مشروع جمهوری اسلامی علیه رژیم صهیونیستی نیز حمایت کرد؛ امری که توسط وزیر دفاع کشورمان نیز یادآوری شد. عزیز نصیرزاده در این نشست از پکن به خاطر «حمایت از موضع مشروع ایران پس از حملات اخیر» از سوی اسرائیل و ایالات متحده تشکر کرد. او همچنین در اظهاراتی که خبرگزاری رسمی چین، شین‌‌هوا، نقل کرد، گفت: «امیدواریم چین همچنان از عدالت حمایت کند، به حفظ آتش‌‌بس فعلی کمک کرده و نقش بزرگ‌تری در کاهش تنش‌‌های منطقهای ایفا کند.»
پکن حملات هوایی اسرائیل و آمریکا را به‌شدت محکوم کرده بود. وزارت خارجه چین اعلام کرده بود این حملات که بر تاسیسات هسته‌‌ای تحت نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام شده، به طور جدی منشور سازمان ملل و اصول آن را نقض کرده است.
همچنین به گزارش خبرگزاری «ایرنا»، جانگ شیاوگانگ، سخنگوی وزارت دفاع چین، در نشست خبری روز پنج‌شنبه درباره احتمال حمایت نظامی مستقیم پکن از تهران به عنوان عضو سازمان همکاری شانگهای، تاکید داشت که «چین مایل است با همه طرف‌‌ها همکاری کند تا نقش سازنده‌‌ای در حفظ صلح و ثبات در خاورمیانه ایفا نماید». بر اساس گزارش رسانه‌‌های چینی، سرتیپ نصیرزاده به همراه سایر وزرای دفاع حاضر در نشست سازمان همکاری شانگهای از ناوشکن پیشرفته چینی به نام «کایفنگ» بازدید کردند.
رایزنی‌‌های رده‌بالا با مسکو
همچنین برخی خبرهای غیررسمی از احتمال رایزنی ایران با چین برای خرید جنگنده یا پدافند در حالی منتشر می‌شود که تهران پیش‌تر از توافق برای خرید جنگنده‌‌های سوخو ۳۵ روسیه خبر داده بود، ولی تاکنون خبری از دریافت این جنگنده‌‌ها نشده است. هرچند به گزارش خبرگزاری تسنیم، یک منبع دیپلماتیک روز جمعه در گفت‌وگو با ریانووستی بیان کرد که ایران و روسیه در حال برنامه‌‌ریزی چند دیدار به‌‌منظور گفت‌وگو در مورد همکاریهای اقتصادی، سیاسی و نظامی هستند. به‌‌گفته این منبع این دیدارها در سطح وزرا و سپس در آینده در سطح رئیس‌جمهور خواهد بود.وی همچنین گفت: «ایران و روسیه در تماس‌‌های آتی خود درباره رفع پیامدهای حملات اسرائیل گفت‌وگو خواهند کرد.» بنابراین شاید در دیدارهای آینده مقامات تهران و مسکو و با توجه به وضعیت موجود بحث دریافت این جنگنده‌‌ها و حتی توافقاتی دیگر با جدیت بیشتری دنبال شود.
در چنین شرایطی که فعلا از جنگنده‌‌های روسیه خبری نیست، شاید چین بتواند گزینه مناسبی برای ایران با هدف بهبود و ارتقای سیستم دفاعی کشور باشد. با وجود آنکه خبری رسمی مبنی بر خرید جنگنده یا پدافند توسط ایران منتشر نشده است، اما از آنجا که پکن پیش‌تر جنگنده جی-۱۰ (J-۱۰) را که به طور رسمی به نام «اژد‌‌های قدرتمند» نیز شناخته می‌شود و یکی از جنگنده‌‌های چندمنظوره نسل چهارم نیروی هوایی چین است به پاکستان فروخته، یکی از سناریوهای مطرح توسط برخی تحلیلگران آن است که شاید تهران و پکن نیز در این خصوص رایزنی‌‌هایی کرده باشند.
چیرگی پاکستان بر هند با جنگنده چینی
درواقع یکی از مهم‌ترین جنگ‌‌افزارهای دفاعی چین، جنگنده J-۱۰C است که نقش پررنگی در تحولات اخیر نظامی ایفا کرده و عملکرد موفق این پرنده در میدان نبرد، به‌ویژه در درگیری‌‌های هوایی میان پاکستان و هند، باعث شهرت جهانی آن شده است. درگیری هوایی ماهِ مه ۲۰۲۵ میان نیروی هوایی هند و پاکستان در منطقه کشمیر، شاهد استفاده عملیاتی جنگنده J-۱۰C چین توسط نیروی هوایی پاکستان بود. در این نبرد گسترده که بیش از ۱۲۵ جنگنده در فاصله بیش از ۱۰۰کیلومتری مرز به تبادل آتش موشک‌‌های دوربرد پرداختند، J-۱۰C با استفاده از موشک‌‌های پیشرفته PL-۱۵E توانست نقش کلیدی ایفا کند و چند جنگنده پیشرفته هندی از جمله سه فروند رافال و یک میگ-۲۹ را سرنگون کند. این موفقیت‌‌ها نخستین پیروزی‌‌های عملیاتی J-۱۰C را به‌‌عنوان یک جنگنده چندمنظوره نسل ۴.۵ثبت کرد. جنگنده‌‌های رافال هند تلفات سنگینی را متحمل شدند و ضعف تاکتیکی در مقابله با تهدیدهای دوربرد جنگنده‌‌های J-۱۰C به وضوح آشکار شد. همچنین، سوخو-۳۰MKI و میگ-۲۹ هند در درگیری‌‌ها آسیب دیدند، که نشان‌‌دهنده چالش‌‌های جدی نیروی هوایی هند در مقابله با فناوری‌‌های جدید پاکستان بود.
سند ۲۵ساله و همکاریهای نظامی
سفر وزیر دفاع به چین در میانه آتش‌‌بس موقت و شاید شکننده بین ایران و اسرائیل در شرایطی انجام گرفت که بین تهران و پکن یک توافق ۲۵ساله در ابعاد مختلف مورد مذاکره قرار گرفته است. ایران برای بازسازی توان نظامی‌‌اش به دسترسی فوری به فناوری‌‌های پیشرفته و تجهیزات مدرن نیاز دارد. در این بین شاهد هستیم که تحریم‌‌های تسلیحاتی ایالات متحده و متحدانش که از دهه ۱۹۸۰ تشدید شده، ایران را از بازارهای جهانی تسلیحات محروم کرده‌‌اند. در این میان روسیه نیز به دلیل فشارهای اقتصادی و درگیری در اوکراین، قادر به تامین نیازهای فوری تهران نیست. چین اما با جایگاه خود به‌‌عنوان دومین تولیدکننده بزرگ تسلیحات جهان و شریک استراتژیک ایران، شاید بتواند این خلأ را پر کند. توافق همکاری ۲۵ساله ایران و چین، امضاشده در مارس ۲۰۲۱، نیز زمینه‌‌ای محکم برای گسترش روابط نظامی فراهم کرده است. این توافق که شامل سرمایه‌گذاری ۴۰۰میلیارددلاری چین در بخش‌‌های انرژی، زیرساخت و دفاع ایران می‌شود، تاکنون به پروژه‌‌های مشترک منجر شده است. در حوزه نظامی، رزمایش‌‌های مشترک دریایی ایران، چین و روسیه در دریای عمان از سال ۲۰۱۹، و رزمایش «سپر اقیانوسی ۲۰۲۴» در خلیج فارس، نشان‌‌دهنده عمق همکاری نظامی سه‌‌جانبه است. بنابراین حتی به استناد به این سند همکاری جامع نیز می‌توان انتظار داشت که شاهد توسعه همکاریهای نظامی و دفاعی ایران و چین در آینده باشیم.
موانع توسعه همکاریهای دفاعی
البته هرگونه تعامل نظامی و دفاعی با دیگر کشورها نیازمند برخی زیرساخت‌‌ها و آموزش‌‌هاست. درواقع باید در نظر داشت که حتی در صورت خرید جنگنده از چین، فرآیند آماده‌‌سازی و عملیاتی شدن آنها بسیار زمان‌بر است و کار یکی دو ماه نیست. همچنین اینکه جنگنده J-۱۰C در نیروی هوایی پاکستان عملکرد موفقی داشته به معنای موفقیت آن در ساختار عملیاتی ایران نیست. شرایط جغرافیایی، زیرساخت‌‌ها، ماموریت‌‌ها و نیازهای دفاعی هر کشور متفاوت است و باید به‌دقت ارزیابی شوند. حتی مقامات پاکستانی پیش‌تر اعلام کرده بودند که خلبانان این کشور پیش از تحویل جنگنده‌‌های جدید چینی در این کشور آموزش دیده بودند.
وزنه‌‌ای در برابر بلوک غرب
نشست وزرای دفاع شانگهای در شرایطی برگزاری شد که چین مدت‌‌هاست تلاش می‌کند این سازمان را که ۱۰ عضو دارد، به عنوان وزنه‌‌ای در برابر بلوک‌‌های قدرت تحت رهبری غرب معرفی کند و خواهان تقویت همکاری میان اعضای آن در زمینه‌‌های سیاسی، امنیتی، تجاری و علمی است. وزیر دفاع ایران نیز در بخشی از سخنرانی خود در بیست‌و‌یکمین اجلاس وزرای دفاع سازمان همکاری شانگهای با اشاره به اینکه جهان امروز با تحولات و روندهای نوین، شتابان و سرنوشت‌سازی روبه‌روست، گفت: «در چنین شرایطی جهان به نظمی جدید و حکمرانی جهانی بر پایه منافع مشترک، احترام به حاکمیت کشورها، چندجانبه‌گرایی، احترام به موازین و حقوق بین‌الملل و رعایت حقوق بشر و تقویت صلح و امنیت از طریق فعال‌سازی سازوکارهای جمعی و چندجانبه در سطح منطقهای و بین‌المللی نیازمند است.»
به گفته نصیرزاده، سازمان همکاری شانگهای به دلیل برخورداری از ظرفیت‌‌های متنوع و گسترده می‌تواند به عنوان ابزاری برای تقویت همبستگی منطقهای، چندجانبه‌گرایی و کاهش تنش‌‌های ژئوپلیتیکی در مقابله با یکجانبه‌‌گرایی غربی و ایجاد تعادل در نظام بین‌الملل نقش مهمی ایفا کند.
وی تاکید کرد: «جمهوری اسلامی ایران معتقد است با تقویت همکاریهای همه‌جانبه در حوزه دفاعی و نظامی میان اعضای سازمان شانگهای می‌توان گام مهمی در جهت صلح و ثبات منطقهای و جهانی و همچنین مقابله با تهدیدهای مشترک مبارزه با تروریسم، افراط‌گرایی و جدایی‌طلبی برداشت و ایران آمادگی کامل خود جهت تحقق اهداف یادشده را در چهارچوب سازمان شانگهای اعلام می‌کند.» دانگ جون، وزیر دفاع چین، نیز نشست چینگدائو را به عنوان پاسخی به جهانی «آشفته و بی‌‌ثبات» توصیف کرد.
وزیر دفاع چین تاکید کرد که این نشست در شهری برگزار می‌شود که یک پایگاه بزرگ نیروی دریایی چین در آن قرار دارد و در جهانی پر از «آشوب و دگرگونی‌‌های درهم‌‌تنیده»، نقش سازمان همکاری شانگهای به عنوان «لنگر ثبات» اهمیت بیشتری پیدا می‌کند. او خواستار همکاری نزدیک‌‌تر در سازمان ملل، سازمان همکاری شانگهای و دیگر ساختارهای چندجانبه شد و از اعضا خواست «با نیروهای هم‌‌فکر بیشتری متحد شوند» تا از عدالت بین‌المللی دفاع کرده و ثبات جهانی را حفظ کنند.
روزنامه چاینا دیلی گزارش داد، دونگ روز چهارشنبه گذشته پیش از اجلاس وزرای دفاع کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای با وزرای دفاع ایران، روسیه، بلاروس، پاکستان و قرقیزستان دیدارهای جداگانه‌‌ای داشت. سازمان همکاریهای شانگهای با هدف همکاریهای چندجانبه امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده است. این سازمان هم‌اکنون ۱۰ عضو اصلی از جمله چین، روسیه، هند، ایران، پاکستان، قزاقستان، تاجیکستان، ازبکستان، قرقیزستان، بلاروس و ۶ عضو ناظر دارد و یکی از بزرگ‌ترین سازمان‌های منطقهای محسوب می‌شود.
