ناترازی و چاه‌‌‌های بی‌‌‌سرانجام کیش
این میدان واقع در منطقه استراتژیک خلیج‌‌‌فارس، سال‌هاست درگیر چرخه‌‌‌ای از بلاتکلیفی و تاخیرهای متعدد مدیریتی بوده و از تحقق ظرفیت واقعی خود بازمانده است. در طول بیش از یک دهه اخیر، تعداد قابل‌‌‌توجهی چاه در این میدان حفاری شده است؛ اما به دلیل نبود زیرساخت‌‌‌های ضروری پایین‌‌‌دستی همچون پالایشگاه، این چاه‌‌‌ها عملا غیرفعال مانده‌‌‌اند.
روشن است که در صورت راه‌‌‌اندازی به‌‌‌موقع زیرساخت‌‌‌ها، امکان جبران بخش عمده‌‌‌ای از کمبود گاز کشور به‌‌‌ویژه در ماه‌‌‌های سرد سال وجود داشت. یکی از مسائل عمده این میدان، تعیین نشدن مقصد نهایی گاز تولیدی بوده است. انتخاب بین گزینه‌‌‌هایی چون صادرات، تامین نیازهای داخلی یا تزریق به میادین نفتی، فرآیند تصمیم‌گیری را پیچیده و طولانی کرده است. این عدم‌تصمیم‌گیری به موقع، منجر به معطل ماندن سرمایه‌گذاری‌‌‌های اولیه در میدان کیش شده است. پالایشگاه به‌‌‌عنوان حلقه ضروری برای بهره‌‌‌برداری از میدان کیش همچنان ساخته نشده است.
حتی در صورت اتخاذ تصمیم فوری برای آغاز پروژه، با در نظر گرفتن زمان لازم برای برگزاری مناقصه یا مذاکرات قراردادی، و همچنین حدود ۳سال برای طراحی و اجرای کامل پروژه، ساخت پالایشگاه حداقل چهار سال زمان خواهد برد. از طرف دیگر، شرکت ملی نفت به دلیل سرمایه‌گذاری قابل‌توجه در حفاری چاه‌‌‌ها، تمایل چندانی به واگذاری آنها به پیمانکاران در قالب قراردادهای IPC ندارد؛ در حالی که از نظر اقتصادی، واگذاری فاز یک میدان به همراه چاه‌‌‌های موجود به یک پیمانکار با شرط ساخت پالایشگاه توسط او، می‌توانست گزینه‌‌‌ای منطقی‌‌‌تر باشد. در صورتی که پیمانکار صرفا مسوول توسعه بخش دریایی باشد و مجبور به سرمایه‌گذاری برای ساخت پالایشگاه نیز باشد، هزینه‌‌‌های سنگین ساخت پالایشگاه و دوره بازگشت سرمایه طولانی، جذابیت اقتصادی این پروژه را به شدت کاهش خواهد داد.
در این شرایط، طبیعی است که پیمانکاران نرخ بازگشت سرمایه (Fee) بالایی مطالبه کنند که منجر به کاهش جذابیت کلی پروژه خواهد شد. برای خروج از این وضعیت، منطقی‌‌‌ترین راهکار، توسعه همزمان و جامع کلیه فازهای میدان همراه با ایجاد زیرساخت‌‌‌های لازم همچون پالایشگاه است. این روش باعث کاهش تعارضات احتمالی آینده و تسریع در پیشرفت پروژه خواهد شد. میدان گازی کیش نمونه‌‌‌ای از فرصت‌‌‌هایی است که به دلیل پراکندگی تصمیم‌گیری‌‌‌ها و نبود انسجام مدیریتی، مورد بهره‌‌‌برداری بهینه قرار نگرفته است. دولت و شرکت ملی نفت باید با اولویت‌‌‌دهی مناسب و استفاده از رویکردهای یکپارچه، این میدان را به نقطه‌‌‌ای اثربخش برای اقتصاد کشور تبدیل کنند.
* رئیس پژوهش فناوری معاونت توسعه و مهندسی شرکت ملی نفت ایران
