پایداری قیمت غذا در آستانه بحران‌‌های اقلیمی و تنشهای ژئوپلیتیک چگونه عمل میکند؟
بحران اقلیمی قیمت غذا
اکنون بازار جهانی غذا در چنگال دگرگونی‌‌های اقلیمی، سیاست‌های دولتی، اختلال‌‌های زنجیره تامین و حتی خواست مصرف‌‌کنندگان قرار گرفته است که کوچک‌‌ترین نوسان در هر یک از این حوزه‌ها می‌تواند موجی از افزایش یا کاهش قیمت‌‌ها را در سطح بین‌المللی ایجاد کند.
سالیان گذشته، بازار جهانی غذا دستخوش تحولاتی شد که ساختار سنتی قیمت‌‌گذاری را به‌‌کلی دگرگون کرد. اگر پیش‌‌تر، نوسانات عرضه یا تقاضا به‌‌تنهایی می‌توانست جهت‌‌گیری قیمت‌‌ها را تعیین کند، امروز مجموعه‌‌ای از متغیرهای هم‌‌زمان و پیچیده، مسیر قیمت‌‌گذاری را به فرآیندی چندلایه و پیش‌‌بینی‌‌ناپذیر بدل کرده‌‌اند. تغییرات اقلیمی، جابه‌‌جایی‌‌های ژئوپلیتیک، سیاست‌های تجاری و حتی سلیقه مصرف‌‌کنندگان، در هم تنیده‌‌اند و بهای غذا را از سطح بازار محلی به نبضی حساس در اقتصاد جهانی تبدیل کرده‌‌اند. در این میان، سال ۲۰۲۵ در حالی آغاز شده که فضای بازار همچنان با نااطمینانی‌‌های عمیق همراه است؛ نااطمینانی‌‌هایی که هم در سطح تولید و هم در سازوکار توزیع و تقاضا، تهدیدی برای ثبات به‌‌شمار می‌‌روند.
نخستین چالش قیمت‌‌گذاری در زنجیره جهانی غذا
طبق گزارش اس‌‌اند‌‌پی، در سراسر جهان، تاثیرات تغییرات اقلیمی به مهم‌ترین عامل بی‌‌ثباتی در قیمت‌‌گذاری مواد غذایی تبدیل شده‌‌اند. کشور برزیل در منطقه آمریکای جنوبی، که از دیرباز نقش مهمی در تامین جهانی محصولات کشاورزی داشته، با خشکسالی‌‌های گسترده و پیاپی روبه‌رو شده است. کاهش بارندگی در فصل گل‌‌دهی درختان قهوه موجب شده تولید این محصول راهبردی برای پنجمین سال متوالی کمتر از تقاضای جهانی باشد. این روند به افزایش مداوم قیمت قهوه در بازارهای بین‌المللی منجر شده و از سوی دیگر، فضای تصمیم‌گیری تولیدکنندگان را نیز مختل کرده است. افزایش هزینه تولید در پی کمبود آب، کاهش نیروی کار در مناطق روستایی و افزایش تقاضای داخلی، همگی به رشد قیمت‌‌های صادراتی دامن زده‌‌اند.
در بخش دام و گوشت نیز وضعیت مشابهی مشاهده می‌شود. خشکی مداوم مراتع در مناطق مرکزی و غربی برزیل، دامداران را ناگزیر به کشتار گسترده دام کرده است. این امر در کوتاه‌‌مدت باعث افزایش عرضه و در بلندمدت منجر به کاهش تعداد دام مولد شده است. در نتیجه این امر، بازار با کمبود مواجه خواهد شد و قیمت‌‌ها رو به افزایش خواهند گذاشت. تحلیلگران معتقدند که این چرخه فشرده کشتار و بازسازی گله، در صورت استمرار خشکسالی و نبود حمایت دولتی، وارد مرحله‌‌ای از بی‌‌تعادلی پایدار خواهد شد.
در آسیا نیز وضعیت مشابهی حاکم است، با این تفاوت که تاثیر عوامل اقلیمی با پیچیدگی‌‌های سیاستگذاری درهم‌‌آمیخته است. در کشور هند، افزایش بی‌‌رویه دمای هوا و ناهنجاری‌‌های بارشی در سال‌های اخیر، به کاهش محسوس تولید میوه و سبزیجات منجر شده است. همچنین دولت هند در اواخر سال ۲۰۲۴ تصمیم به افزایش تعرفه واردات روغن‌‌های خوراکی از جمله روغن پالم، روغن سویا و روغن آفتابگردان گرفت که باعث افزایش بیشتر قیمت‌‌ها شده است. اندونزی و مالزی نیز که حدود ۸۵ درصد از عرضه جهانی روغن پالم را به‌‌خود اختصاص داده‌‌اند، با بارندگی‌‌های شدید در مناطق تولید و در عین حال با سیاست‌های جدید در حوزه سوخت زیستی روبه‌رو هستند. دولت اندونزی تصمیم گرفته نسبت اختلاط روغن پالم در سوخت را از ۳۵ درصد به ۴۰ درصد افزایش دهد که به معنای انتقال چند میلیون تُن روغن از بازار غذایی به بازار سوخت است. این اقدام باعث کاهش ذخایر جهانی شده و قیمت‌‌ها را به سطوح بالایی رسانده است.
از سوی دیگر، در پی بحران‌‌های دریایی در منطقه دریای سرخ و اختلال در مسیر کانال سوئز، مسیرهای حمل‌‌ونقل به آسیا دچار اختلال شده و زمان و هزینه جابه‌‌جایی کالا افزایش یافته است. این موضوع موجب شده کالاهایی که پیش‌‌تر با صرفه اقتصادی وارد آسیا می‌شدند، اکنون با هزینه‌های بالاتری به بازار برسند و همین امر به شکل‌‌گیری موج جدیدی از تورم غذایی دامن زده است.
فشار مضاعف بر تولید و توزیع در اروپا
در قاره اروپا، تقاطع بحران‌‌های اقلیمی و قوانین زیست‌‌محیطی، بهای مواد غذایی را در وضعیت حساسی قرار داده است. در مناطق غربی مانند فرانسه و هلند، بارندگی‌‌های سنگین بهار 2024 باعث شد بخشی از اراضی کشاورزی غرق آب شده و سطح زیر کشت گندم، چغندر قند و زیتون کاهش یابد. از سوی دیگر، در کشورهای جنوب‌‌شرقی مانند بلغارستان و رومانی، خشکسالی در مراحل بحرانی گرده‌‌افشانی، بازدهی محصولاتی مانند ذرت و آفتابگردان را به‌شدت کاهش داد.
در کنار این چالش‌‌های اقلیمی، مقررات سخت‌‌گیرانه اتحادیه اروپا نیز به افزایش هزینه تولید و توزیع انجامیده است. قانون ضدجنگل‌‌زدایی که از پایان سال 2025 برای شرکت‌های بزرگ لازم‌‌الاجرا خواهد شد، واردکنندگان را موظف می‌‌سازد منشأ دقیق محصولات خود را اثبات کرده و تضمین دهند که از اراضی تخریب‌‌شده یا جنگل‌‌زدایی‌‌شده برداشت نکنند. این الزام، به‌‌ویژه برای محصولاتی مانند قهوه، کاکائو و روغن پالم، فرآیند تامین را پیچیده‌‌تر و پرهزینه‌‌تر کرده است. کشورهای صادرکننده عمده مانند برزیل، اندونزی و مالزی نیز هشدار داده‌‌اند که این مقررات ممکن است باعث خروج تولیدکنندگان کوچک از بازار صادرات شود که این نیز به محدودتر شدن عرضه جهانی می‌‌انجامد.
ثبات در دل بی‌‌ثباتی
یکی از شگفتی‌‌های بازار غذا در سال‌های اخیر، پایداری تقاضا در برابر افزایش قیمت‌‌ها بوده است. برخلاف انتظار، بسیاری از کالاهای غذایی که قیمت آنها چندین برابر شده، همچنان تقاضای قابل‌‌توجهی دارند. در ایالات متحده، قیمت روغن زیتون طی دوره‌‌ای سه‌‌ساله حدود سه برابر شد، اما واردات این محصول تنها اندکی کاهش یافت و حتی در برخی سال‌ها به رکورد تاریخی رسید. درباره زغال‌‌اخته نیز، با وجود افزایش قیمت و تاخیر در عرضه به دلیل اختلال در مسیر کانال پاناما، ایالات متحده توانست با پرداخت بهای بیشتر، سهم بیشتری از عرضه کشورهای صادرکننده مانند پرو و شیلی را جذب کند.
این مقاومت در برابر قیمت، در عین حال که نشانه‌‌ای از قدرت خرید در کشورهای توسعه‌‌یافته است، اما می‌تواند به تشدید نابرابری جهانی در دسترسی به مواد غذایی بینجامد. کشورهایی با درآمد سرانه پایین، قادر به رقابت در جذب کالاهای گران‌‌قیمت نیستند و این به کاهش امنیت غذایی در برخی مناطق انجامیده است.
از سوی دیگر، رفتار مصرف‌‌کننده در برابر تغییر قیمت‌‌ها، تحلیلگران را دچار سردرگمی کرده و پیش‌‌بینی‌‌پذیری بازار را کاهش داده است. عدم کاهش معنادار تقاضا، حتی در شرایط تورمی، باعث شده عرضه‌‌کنندگان و سیاستگذاران در طراحی راهبردهای تولید و واردات با دشواری مواجه شوند.
نتیجه‌‌گیری
مجموعه شواهد و تحلیل‌‌ها در گزارش «قدرت کشاورزی و غذا در سال 2025 اس‌‌اند‌‌پی» نشان می‌دهد که بازار جهانی غذا وارد دوره‌‌ای از ناپایداری مزمن شده است. اقلیم نامتعادل، سیاست‌های ناپایدار، حمل‌‌ونقل پرهزینه و مقررات پیچیده، همه در کنار هم، معادله قیمت‌‌گذاری را دشوار و آینده‌‌نگری را سخت کرده‌‌اند. هرچند دیگر خبری از جهش‌‌های انفجاری قیمت همچون سال‌های 2021 تا 2023 نیست، اما روندهای متناوب افزایش و کاهش، همچنان بازار را در وضعیت ناپایدار نگه داشته‌‌اند. در این میان، تنها ابزار ممکن برای مدیریت این وضعیت، افزایش هماهنگی بین‌المللی، شفاف‌‌سازی زنجیره تامین، سرمایه‌‌گذاری در کشاورزی مقاوم به اقلیم و نیز بازتعریف سیاست‌های حمایتی در حوزه غذاست. چرا که آنچه مسلم است، این است که ثبات قیمت غذا، همچون گذشته، دیگر بدیهی و همیشگی نیست.
