چرا هند راه خود را در محکومیت حملات اسرائیل از سازمان همکاری شانگهای جدا کرد؟
دهلی زیر ذره بین واشنگتن
«یاشراج شارما» در گزارشی در همین رابطه برای الجزیره نوشت، رهبران جهان بارها خواستار کاهش تنش در بحبوحه حملات بی‌‌‌سابقه اسرائیل به رقیب منطقهای خود، ایران شده‌‌‌اند؛ تنشی که تهدیدی برای بی‌‌‌ثباتی منطقه است. اکنون پرسشی که مطرح است این است که چرا هند از شرکت در بحث‌‌‌ها یا تایید موضع سازمان همکاری شانگهای در مورد حملات اسرائیل خودداری کرد؟ آیا هند از اسرائیل حمایت می‌کند؟
سازمان همکاری شانگهای، یک بلوک سیاسی و امنیتی که در سال ۲۰۰۱ تاسیس شد، شامل چین، بلاروس، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است. ایران جدیدترین عضو این سازمان است که در سال ۲۰۲۳ و در دوران ریاست هند به این سازمان پیوسته است. روز شنبه (۲۴ خردادماه)، سازمان همکاری شانگهای که در حال حاضر ریاست آن را چین بر عهده دارد، اعلام کرد که کشورهای عضو آن «نگرانی جدی خود را» از تشدید تنش‌‌‌های ایران و اسرائیل ابراز کرده و «حملات نظامی اسرائیل» به خاک ایران را «به شدت محکوم می‌کنند.» در بیانیه سازمان همکاری شانگهای همچنین اشاره شده است که «اقدامات تهاجمی اسرائیل علیه اهداف غیرنظامی، از جمله زیرساخت‌‌‌های انرژی و حمل‌ونقل، که منجر به تلفات غیرنظامی شده است، نقض فاحش قوانین بین‌المللی و منشور سازمان ملل متحد است.» در این بیانیه ضمن ابراز تسلیت به دولت و مردم ایران، آمده است: «[حملات اسرائیل] نقض حاکمیت ایران، آسیب رساندن به امنیت منطقهای و بین‌المللی و ایجاد خطرات جدی برای صلح و ثبات جهانی است.» در این بیانیه آمده است: «کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای قاطعانه از حل و فصل وضعیت پیرامون برنامه هسته‌‌‌ای ایران منحصرا از طریق ابزارهای مسالمت‌‌‌آمیز، سیاسی و دیپلماتیک حمایت می‌کنند.»
توازن‌سازی ظریف هند
پس از حملات اولیه اسرائیل به تهران، وزیر امور خارجه هند، سوبرامانیام جایشانکار، با همتای ایرانی خود، عباس عراقچی، گفت‌وگوی تلفنی انجام داد و در آن «نگرانی عمیق جامعه بین‌المللی را در مورد تحولات ابراز کرد.» به گفته وزارت امور خارجه هند، جایشانکار «خواستار اجتناب از هرگونه گام تشدیدکننده و بازگشت زودهنگام به دیپلماسی شد.» وزارت امور خارجه هند اعلام کرد: «ما از نزدیک وضعیت در حال تحول، از جمله گزارش‌‌‌های مربوط به حملات به سایت‌‌‌های هسته‌‌‌ای را زیر نظر داریم» و از هر دو طرف خواست تا از کانال‌‌‌های موجود گفت‌وگو و دیپلماسی برای «تلاش در جهت کاهش تنش» استفاده کنند. در این بیانیه آمده است: «هند از روابط نزدیک و دوستانه با هر دو بازیگر برخوردار است و آماده است تا تمام حمایت‌‌‌های ممکن را ارائه دهد.»
«شانتی دسوزا»، پژوهشگر ارشد دانشگاه ماساچوست-امهرست، به الجزیره گفت: «برخلاف دیگر کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای، هند با توجه به اینکه باید روابط دفاعی خود را با اسرائیل و روابط اقتصادی خود را با ایران حفظ کند، در موقعیت منحصر به فردی قرار دارد.» تحقیقات الجزیره نشان داد که هند بزرگ‌ترین خریدار سلاح اسرائیل است و در سال ۲۰۲۴، شرکت‌های تسلیحاتی هندی در بحبوحه جنگ غزه، موشک‌‌‌ها و مواد منفجره نیز به اسرائیل فروخته‌‌‌اند. در عین حال، هند در حال توسعه بندر چابهار ایران به عنوان دروازه‌‌‌ای برای صادرات خود به آسیای مرکزی و افغانستان بوده است. دسوزا گفت: «هند [در جدیدترین دور درگیری‌‌‌ها بین اسرائیل و ایران] یک توازن ظریف را حفظ کرده است.» پس از بیانیه سازمان همکاری شانگهای در محکومیت حملات اسرائیل به ایران، دهلی نو اعلام کرد که در بحث‌‌‌های مربوط به این بیانیه شرکت نکرده است.
چرا هند از اسرائیل حمایت می‌کند؟
نه به صراحت. اما دهلی نو با فاصله گرفتن از موضع این بلوک، قدرت محکومیت حملات اسرائیل به ایران توسط سازمان همکاری شانگهای را تضعیف کرده است. یک روز قبل از فاصله گرفتن از بیانیه سازمان همکاری شانگهای، هند از رای دادن در مجمع عمومی سازمان ملل متحد در مورد پیش‌‌‌نویس قطعنامه‌‌‌ای که خواستار آتش‌‌‌بس «فوری، بدون قید و شرط و دائمی» در غزه بود، خودداری کرد. از نظر «کبیر تانجا»، معاون مدیر برنامه مطالعات استراتژیک در بنیاد تحقیقاتی آبزرور مستقر در دهلی نو، رای ممتنع هند در سازمان ملل متحد گیج‌‌‌کننده بود. او اظهار کرد که ممکن است تحت‌تاثیر تمایل هند برای حفظ روابط خوب با ایالات متحده بوده باشد. او خاطرنشان کرد که هند چقدر به توافق تجاری با واشنگتن نزدیک است؛ توافقی که سعی دارد قبل از لغو تعرفه ۲۷ درصدی تهدید شده توسط دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا، بر کالاهای هندی در اوایل ژوئیه، آن را به دست آورد. تانجا خاطرنشان کرد که فاصله گرفتن دهلی نو از سازمان همکاری شانگهای در مورد تنش‌‌‌های اسرائیل و ایران،(جدا از منافع ملی این کشور) «بر ساختار سازمان همکاری شانگهای نیز تاثیر می‌‌‌گذارد.» تانجا گفت اگرچه چین و روسیه به ایران نزدیک هستند، اما با توجه به روابط هند با ایالات متحده و اسرائیل، «برای هند بسیار دشوار بود که از عبارات و بیانیه خاص سازمان همکاری شانگهای پیروی کند.» افزون بر این، ایالات متحده برنامه‌‌‌هایی را برای ایجاد یک کریدور تجاری بلندپروازانه که هند را از طریق خاورمیانه به اروپا متصل می‌کند، اعلام کرده تا با نفوذ رو به رشد چین در منطقه مقابله کند. هر گونه موضع‌گیری دهلی علیه اسرائیل، می‌تواند شراکت استراتژیک این کشور با ایالات متحده را مخدوش کرده و تبعات منفی اقتصادی بر هند داشته باشد.
آیا فشار آمریکا بر ایران، جاه‌‌‌طلبی‌‌‌های منطقهای هند را تهدید می‌کند؟
پیش از اعمال تحریم‌‌‌های ترامپ به دنبال خروج آمریکا از توافق هسته‌‌‌ای با ایران در سال ۲۰۱۷، ایران سومین تامین‌‌‌کننده بزرگ نفت هند بود. در ماه فوریه، پس از بازگشت ترامپ برای دومین دوره ریاست جمهوری، او تاکتیک‌‌‌های فشار اقتصادی را برای منزوی کردن ایران، آن هم با تعلیق معافیت‌‌‌های تحریمی «که به ایران درجه‌‌‌ای از کمک‌‌‌های اقتصادی یا مالی، از جمله موارد مربوط به پروژه بندر چابهار ایران را ارائه می‌دهد»، دو برابر کرد. این بندر به هند اجازه می‌دهد تا با تجارت با افغانستان و آسیای مرکزی از طریق ایران، رقیب خود، پاکستان را دور بزند. هند در طول اولین دولت ترامپ، برای کارهای مربوط به چابهار، از ایالات متحده معافیت تحریمی دریافت کرده بود. اکنون، تحریم‌‌‌های ترامپ، سرمایه‌گذاری چند میلیون دلاری دهلی نو در این تاسیسات دریایی استراتژیک را در معرض خطر قرار داده است. اما علاقه هند به حفظ روابط قوی با ایران فراتر از پروژه بندر است. تانجا خاطرنشان کرد که هند برای موقعیت جغرافیایی ایران ارزش قائل است، زیرا دسترسی به افغانستان و آسیای مرکزی - مناطقی که برای تجارت، امنیت و نفوذ هند مهم هستند - را برای آن فراهم می‌کند.
موازنه در شبه قاره و تاثیر آن بر ایران
با توجه به اینکه هند به دنبال توازن‌سازی در برابر ایران و اسرائیل است، و با توجه به اینکه این دو کشور شبه‌قاره به تازگی جنگی را بر سر منطقه کشمیر پشت سر گذاشته‌اند، هر گونه یارگیری منطقهای می‌تواند بر مواضع این دو کشور تاثیرگذار باشد. پاکستان هیچ اظهارنظری در مورد استفاده از سلاح‌‌‌های هسته‌‌‌ای علیه اسرائیل نکرده است، اما این کشور از ایران در مبارزه‌‌‌اش علیه اسرائیل حمایت کرده است. پاکستان، یک بازار مهم سلاح برای ایالات متحده، دیشب نگرانی‌هایی را در مورد قدرت هسته‌‌‌ای اسرائیل ابراز کرد و خواجه آصف، وزیر دفاع پاکستان، گفت: «جهان غرب باید نگران درگیری‌‌‌هایی باشد که توسط اسرائیل ایجاد می‌شود.» او در یک پست آنلاین گفت: «این درگیری‌‌‌ها کل منطقه و فراتر از آن را فرا خواهد گرفت. حمایت آنها از اسرائیل سرکش، می‌تواند عواقب فاجعه‌‌‌باری داشته باشد.»
