جمهوری آذربایجان در توافق‌نامه ابراهیم چه نقشی دارد؟
باکو؛ حلقه وصل تل‌آویو به قفقاز جنوبی
ترامپ در جلسات خود در ریاض با محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان، موضوع امضای این توافق‌نامه توسط پادشاهی سعودی را مطرح کرد؛ کاری که پیش از ۷اکتبر۲۰۲۳ در مسیر انجام آن بود. ترامپ همچنین در نخستین دیدار تاریخی خود با احمد الشرع، رهبر جدید سوریه خواست تا به‌عنوان یک معامله برای لغو تحریم‌هایی که دمشق به دنبال آن است، با اسرائیل روابط برقرار کند.
«ایلان برمن»، معاون ارشد رئیس شورای سیاست خارجی آمریکا در واشنگتن دی‌سی، در تحلیلی برای «نشنال اینترست» نوشت، در حقیقت، هیچ یک از این کشورها محتمل‌ترین طرف بعدی برای پیوستن به این توافق نیستند. همان‌طور که استفن ویتکاف، فرستاده دولت آمریکا در امور خاورمیانه، اخیرا اشاره کرد، امیدوارکننده‌ترین چشم‌انداز برای گسترش بیشتر موج عادی‌سازی روابط که نیم‌دهه پیش رخ داد، کشور آذربایجان در قفقاز جنوبی است. منطق این موضوع قانع‌کننده است. درحالی‌که توجه بین‌المللی به‌طور طبیعی بر دستاوردهای دیپلماتیک اخیر اسرائیل در همسایگی خود متمرکز شده است، اما آذربایجان نخستین کشور با اکثریت مسلمان بود که روابط و تجاری با دولت یهود را عادی‌سازی کرد. این کشور این امر را در اوایل دهه۱۹۹۰، اندکی پس از استقلال از اتحاد جماهیر شوروی، عملیاتی کرد.
از آن زمان، روابط بی‌سروصدا تحت نظارت حیدر علی‌اف و سپس پسرش، الهام، رونق گرفته است. سال گذشته، دو طرف تقریبا یک‌میلیارد دلار، عمدتا در بخش‌های انرژی و دفاعی، تجارت کردند. آذربایجان به شریک حیاتی انرژی اسرائیل تبدیل شده است و بیش از ۶۰ درصد از نیازهای بنزین اسرائیل را تامین می‌کند. این کشور همچنین به دومین مشتری بزرگ دفاعی اسرائیل تبدیل شده و تقریبا یک دهم کل صادرات نظامی اسرائیل را بین سال‌های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۲ به خود اختصاص داده است. برای آذربایجان، این مشارکت منطقی است. باکو به دنبال بهره‌مندی از پویایی اقتصادی و توانایی تکنولوژیک اسرائیل است و همین‌طور هم شده است؛ موفقیت آذربایجان در جنگ ۲۰۲۰ خود بر سر منطقه مورد مناقشه ناگورنو-قره‌باغ، تا حد زیادی به اتکایش به پهپادهای پیشرفته اسرائیلی نسبت داده شد که به این کشور یک مزیت قاطع در میدان نبرد نسبت به دشمنش داد.
روابط نیز با آزادی بی‌سابقه در مانور استراتژیک این کشور تقویت می‌شود. امروزه، به‌دلیل تلاقی رویدادهای جهانی و مانورهای سیاسی زیرکانه، آذربایجان عملا هیچ محدودیتی در سیاست خارجی خود ندارد. در پی جنگ قره‌باغ۲۰۲۰، آذربایجان قاطعانه برتری استراتژیک را در مقابل رقیب منطقه‌ای خود، ارمنستان به‌دست آورد و حتی باعث صلح سرد با ایروان شد. روسیه، بازیگر سیاسی دوران شوروی و مشکل امنیتی همیشگی آذربایجان، در حال حاضر درگیر جنگ در اوکراین است و این امر باعث شده است که این کشور از نظر سیاسی در قفقاز جنوبی قدرت چندانی نداشته باشد. در همین حال، ایران، همسایه جنوبی آذربایجان و رقیب ایدئولوژیک آن، اکنون گرفتاری‌های خود را دارد و توانایی کمی برای تاثیرگذاری بر امور داخلی این کشور دارد. این امر به دولت آذربایجان آزادی بیشتری می‌دهد تا تعاملات استراتژیک خود را متنوع، مسیر غرب را دنبال و مشارکت‌های بین‌المللی خود را با اعتماد به نفس بیشتری تقویت کند.
تا زمانی که توافق‌نامه ابراهیم به‌دلیل سیاست‌های داخلی لغو نشد، بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل در اوایل ماه مه در مسیر یک سفر رسمی سطح بالا به آذربایجان قرار داشت. اگر این سفر انجام می‌شد، این تنها سومین کشور خارجی بود که رهبر اسرائیل از ۷اکتبر۲۰۲۳ به آن سفر کرده بود. با این حال، حتی بدون آن تماس سطح بالا، روابط در حال شکوفایی است، که با افتتاح رسمی سفارت آذربایجان در اسرائیل در مارس۲۰۲۳ و سفرهای سطح بالا با هدف گسترش همکاری در طیف وسیعی از بخش‌ها که از آن زمان انجام شده است، مشهود است. نویسنده معتقد است که در حال حاضر ایالات متحده بر خلیج فارس متمرکز است، اما بهتر است واشنگتن از فرصت به سمت شرق بیشتر استفاده کند. بهتر است واشنگتن از روابط رو به رشد اسرائیل و آذربایجان حمایت کند. پیوستن رسمی باکو به توافق‌نامه‌های آبراهام نقطه شروع مناسبی است.
