دموکراسی‌های بریکس در ضیافت قدرتمندان به حاشیه رفتهاند
«جنوب جهانی» در کنج رینگ
«الیور استوئنکل»، دانشیار روابط بین‌الملل در بنیاد گتولیو وارگاس در سائوپائولو، در مقاله‌ای در «فارن‌پالیسی» نوشت، امروزه، پس از بیش از یک دهه رکود، دلیلی قانع‌کننده برای احیای ایبسا وجود دارد. سه دلیل وجود دارد که چرا راه‌اندازی مجدد آن به نفع کشورهای عضو خواهد بود و عنصر جدید و مهمی را به نظم جهانی اضافه می‌کند.
اول، بریکس در سه سال گذشته تغییراتی اساسی داشته است. تنش‌هایی در درون این گروه بر سر حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین در سال۲۰۲۲ وجود دارد. بریکس همچنین سال گذشته عضویت خود را گسترش داد. در مجموع، این عوامل خطر کاهش چابکی و توانایی این گروه برای رسیدگی به چالش‌های جهانی را به همراه دارد. آنها حتی ممکن است کشورهای عضوی را که قصد دارند بریکس را به یک بلوک به رهبری چین تبدیل کنند (که باعث دشمنی غرب می‌شود) تقویت کنند. در مقابل، کشورهای ایبسا همیشه طرفدار چندجانبه گرایی بوده‌اند و شاهد کاهش فضای خود در بریکس هستند.
دوم، در بحبوحه عدم قطعیت ژئوپلیتیک ناشی از بازگشت دونالد ترامپ به کاخ سفید - که البته همه‌اش خبر بدی برای کشورهای ایبسا نیست - بسیار مهم است که هند، برزیل و آفریقای جنوبی روابط خود را فراتر از قطب‌های اصلی قدرت تعمیق بخشند.
سوم، کشورهای ایبسا دیدگاهی منحصربه‌فرد و ارزشمند در بحث چگونگی پرداختن به چالش‌های عمده پیش روی دموکراسی‌های درحال‌توسعه در سراسر جهان ارائه می‌دهند. اگرچه هند، برزیل و آفریقای جنوبی همگی در صحنه جهانی بسیار برجسته هستند، اما اگر در مورد مسائل خاص با صدایی واحد صحبت کنند، ظرفیت آنها برای تعیین دستور کار جهانی به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌یابد.
از همان ابتدا، هدف ایبسا تقویت قدرت‌های نوظهور در جنوب جهانی بود. این مجمع پس از مذاکرات بین «آتال بیهاری واجپایی» (نخست‌وزیر هند)، «لوئیز ایناسیو لولا دا سیلوا» (رئیس‌جمهور برزیل) و «تابو امبکی» (رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی) در جریان اجلاس «گروه ۸» در سال ۲۰۰۳ در «اویان»، فرانسه تاسیس شد. این سه رهبر به‌عنوان ناظر به این اجلاس دعوت شدند، اما احساس کردند که این دعوت تا حد زیادی نمادین است.
لولا بعدها با کنایه گفت: «چه فایده‌ای دارد که در ضیافت قدرتمندان برای دسر دعوت شویم؟ ما نمی‌خواهیم فقط برای خوردن دسر شرکت کنیم؛ ما می‌خواهیم غذای اصلی، دسر و سپس قهوه بخوریم.» این مجمع گروه‌های کاری سه‌جانبه‌ای را با تمرکز بر حوزه‌هایی مانند کشاورزی، محیط‌زیست، دفاع و انرژی تشکیل داد؛ درحالی‌که جلسات منظم وزرا و اجلاس‌های روسای جمهور، همکاری کشورها را تقویت می‌کرد. همزمان با تغییر پویایی قدرت جهانی از نظم به رهبری ایالات‌متحده به سمت نظمی چندقطبی، ایبسا بر نفوذ فزاینده قدرت‌های نوظهور و محدودیت‌های نهادهای بین‌المللی در انعکاس ظهور این کشورها تاکید کرد. به‌عنوان‌مثال، این گروه در نخستین بیانیه خود در سال۲۰۰۳، خواستار سازمان‌دهی مجدد شورای امنیت برای گنجاندن اعضای دائم جدید از کشورهای در حال توسعه شد. «مانموهان سینگ»، نخست‌وزیر هند که در سال۲۰۰۴ به قدرت رسید، این گروه را به‌عنوان «نیروی اخلاقی قوی در جهان آشفته امروز» توصیف کرد.
حتی قبل از ایجاد «ایبسا»، هند، برزیل و آفریقای جنوبی برای رسیدگی به جنبه‌های محدودکننده توافق‌نامه «TRIPS» سازمان تجارت جهانی در مورد حقوق مالکیت معنوی با یکدیگر همکاری کرده بودند. تلاش‌های آنها منجر به لغو « TRIPS» در سال۲۰۰۳ شد که به کشورهای درحال‌توسعه اجازه می‌داد در مواقع اضطراری بهداشت عمومی، داروهای ژنریک صادر کنند. تلاش‌های آنها، از جمله رهبری در ائتلاف «گروه ۲۱» - بلوکی از کشورهای درحال‌توسعه- با فعال کردن تولید محلی بدون رضایت دارندگان حق ثبت اختراع، دسترسی به داروهای مقرون‌به‌صرفه برای ا«چ.آی.وی» و «ایدز» را در سراسر جهان - به‌ویژه در آفریقا - به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشید. بحث در مورد لغو « TRIPS» در طول همه‌گیری کووید دوباره اهمیت یافت. بر اساس این حس که معماری اقتصادی و مالی بین‌المللی به منافع کشورهای درحال‌توسعه خدمت نمی‌کند، کشورهای ایبسا در تعمیق روابط دوجانبه محدود خود و ایجاد یک صندوق ایبسا با بودجه مشترک -هرچند بسیار کوچک- علاوه بر رزمایش‌های دریایی مشترک در قالبی به نام «ایبسامار» (IBSAMAR) موفقیت یافتند. علاوه بر این، این سه قدرت میانی، استراتژی‌های هماهنگی را برای افزایش نفوذ خود در نهادهای چندجانبه مانند سازمان ملل، بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول ایجاد کردند. آنها تلاش‌هایی برای همسو کردن استراتژی‌های خود در شورای حقوق بشر سازمان ملل انجام دادند، تعهد خود را به حقوق بشر جهانی مورد تایید دوباره قرار دادند و بیانیه‌های مشترکی در مورد درگیری‌های بین‌المللی، از جمله در مورد غزه و اوکراین صادر کردند.
بااین‌حال، هیجان و شور و شوق اولیه تا حد زیادی در حدود سال۲۰۱۳ فروکش کرد، زمانی که اجلاس رهبران که قرار بود در دهلی‌نو برای بزرگداشت دهمین سالگرد ایبسا برگزار شود، لغو شد. عامل مهم‌تر در بی‌اهمیت کردن ایبسا احتمالا پیوستن آفریقای جنوبی به بریکس در سال۲۰۱۰ بود؛ تلاشی که توسط چین رهبری شد. احتمالا به نفع پکن بود که یک پلتفرم جنوب جهانی را که بخشی از آن نبود، به حاشیه براند. بنابراین، اگرچه ایبسا مقدم بر بریکس بود، اما در نهایت این بریکس بود که به مرتبط‌ترین پلتفرم ژئوپلیتیک در جنوب جهانی تبدیل شد.
چشم‌انداز ژئوپلیتیک عمیقا تغییریافته امروز، فرصتی برای احیای ایبسا ایجاد کرده است. اگرچه بریکس همچنان به استراتژی‌های سیاست خارجی برزیل، هند و آفریقای جنوبی مرتبط است، اما این گروه‌بندی دست‌وپا گیر شده و کاربرد آن اکنون محدودتر از گذشته است. جنگ در اوکراین و روابط رو به وخامت روسیه با غرب، تنش‌های فزاینده‌ای را بین جناح ضد غربی در بریکس، به رهبری روسیه و چین و یک گروه میانه‌روتر که متعهد به حفظ روابط با غرب، به رهبری هند و برزیل است، ایجاد کرده است. گسترش عضویت این بلوک در سال۲۰۲۴، توزیع قدرت آن را تغییر داد. روسیه و چین برای گسترش تلاش کردند و در نهایت مصر، اتیوپی، ایران، امارات و بعدتر اندونزی را به‌عنوان اعضای کامل اضافه کردند. دستیابی به اجماع در میان این گروه گسترش یافته به‌طور قابل‌توجهی دشوارتر است. بنا به گزارش‌ها، مصر و اتیوپی با گنجاندن لحنی به نفع اصلاحات شورای امنیت که برزیل، هند و آفریقای جنوبی مدت‌هاست به دنبال آن هستند، مخالفت کردند.
در برخی زمینه‌ها، منافع ایبسا به‌طور قابل‌توجهی با سایر اعضای تثبیت‌شده بریکس متفاوت است. اگرچه روسیه، به‌عنوان‌مثال، مشتاق ارائه جایگزین‌هایی برای دلار آمریکا به‌منظور دور زدن تحریم‌های غرب است، اما سیاستگذاران در کشورهای ایبسا علاقه کمتری به پیشبرد این موضوع دارند؛ بی‌میلی‌ای که احتمالا با تهدیدهای اخیر ترامپ مبنی بر اعمال تعرفه‌های تنبیهی علیه هر کشوری که به چنین ابتکاری بپیوندد، تشدید شده است. علاوه بر این، هنگامی‌که بریکس ایجاد شد، چین یک قدرت نوظهور بود؛ بااین‌حال اکنون تا حد زیادی به‌عنوان یک قدرت بزرگ دیده می‌شود. این امر ظرفیت این بلوک برای صحبت از طرف کشورهای جنوب جهانی را پیچیده می‌کند. احیای ایبسا بستری را برای پیشبرد اهداف مشترک کشورها بدون گرفتار شدن در مذاکرات پیچیده بریکس فراهم می‌کند. درحالی‌که چین و روسیه تلاش می‌کنند تا بریکس را به سمت موضع ضد غربی‌تری سوق دهند، ایبسا به کشورهای عضو اجازه می‌دهد تا یک استراتژی چندجانبه را تدوین کرده و روابط قوی خود را با غرب حفظ کنند. هند اخیرا به ایالات‌متحده نزدیک‌تر شده و سرمایه‌گذاری زیادی در «گفت‌وگوی امنیتی چهارجانبه» انجام داده است. برزیل امیدوار است که اتحادیه اروپا یک توافق تجاری تاریخی با مرکوسور - یک بلوک تجاری آمریکای جنوبی - را تصویب کند. این بلوک همکاری خود را با سازمان همکاری و توسعه اقتصادی تعمیق بخشیده و در سال ۲۰۱۹ توسط واشنگتن به‌عنوان «متحد اصلی غیر ناتو» تعیین‌شده است.
یک فضای جداگانه همچنین به دولت‌های ایبسا اجازه می‌دهد تا تلاش خود را برای پیشنهادهای اصلاحی خاص - ازجمله در شورای امنیت تقویت کنند. درعین‌حال، احیای ایبسا به این معنی نیست که برزیل، هند و آفریقای جنوبی از بریکس دور می‌شوند. ایبسا صرفا یک ابزار اضافی خواهد بود. وقتی رهبران ایبسا در اکتبر۲۰۱۱ برای آخرین اجلاس رسمی خود گرد هم آمدند، دوستی با همه بازیگران اصلی جهانی آسان‌تر از امروز بود. روسیه هنوز کریمه را ضمیمه خاک خود نکرده بود و روابط ایالات‌متحده و چین بسیار بهتر از اکنون بود. در سال‌های پس‌ازآن، جهان بی‌ثبات‌تر شده و تنوع استراتژیک را در اولویت قرار داده است. بازگشت ترامپ به کاخ سفید، لایه‌ای از غیرقابل‌پیش‌بینی بودن را به آن اضافه می‌کند. اما به‌عنوان‌مثال، هند و برزیل می‌توانند نقش حمایتی برای آفریقای جنوبی ایفا کنند؛ زیرا روابط این کشور با ایالات‌متحده در دوران ترامپ رو به وخامت است.
واگرایی فزاینده بین چین و غرب، فرصتی بی‌نظیر برای کشورهای ایبسا فراهم می‌کند تا به‌طور مشترک استراتژی‌هایی را برای تقویت روابط خود با اروپا و ایالات‌متحده به روش‌هایی که بلوک بریکس نمی‌تواند، تدوین کنند. در نهایت، درحالی‌که سه دموکراسی ایبسا قبل از گسترش، اکثریت اعضای بریکس را تشکیل می‌دادند، دموکراسی‌ها اکنون در این بلوک در اقلیت هستند. ایجاد فضایی جداگانه برای ایبسا به هند، برزیل و آفریقای جنوبی اجازه می‌دهد تا وجوه مشترک را شناسایی کرده و مسائلی را که بحث در مورد آنها در چارچوب بریکس دشوار است - از جمله قطب‌بندی سیاسی، اطلاعات نادرست و حاکمیت اینترنت - پیش ببرند.
