استارت ضعیف خودروسازی در ۱۴۰۴

این افت‌هزار و ۶۸۳ دستگاهی، هرچند در نگاه اول ممکن است ناچیز به نظر برسد، اما در بستر مشکلات عمیق‌‌تر صنعت خودرو، نشانه‌‌ای از چالش‌‌های جدی است که اگر به‌‌موقع مورد توجه قرار نگیرند، می‌توانند تبعات اقتصادی و اجتماعی گسترده‌‌تری به دنبال داشته باشند. از کاهش قدرت خرید مصرف‌کنندگان و مشکلات زنجیره تامین گرفته تا بلاتکلیفی‌‌های مدیریتی و ضعف در توسعه محصولات جدید، همگی دست به دست هم داده‌‌اند تا صنعت خودروی ایران در آغاز سال جدید با سرعتی کمتر از انتظار حرکت کند.

ایران‌‌خودرو با عبور از مدیریت دولتی و  ورود به مرحله‌‌ای تازه از حکمرانی شرکتی، توانست در نخستین ماه سال جدید، عملکردی متفاوت از سایر رقبا به نمایش بگذارد. رشد تولید این شرکت در فروردین ۱۴۰۴، آن هم در شرایطی که بسیاری از رقبا با افت تولید مواجه بودند، نشانه‌‌ای از اثرگذاری نسبی این تغییر مدیریتی است. هرچند هنوز برای قضاوت نهایی درباره موفقیت مدیریت خصوصی این شرکت زود است، اما همین نشانه‌‌های اولیه، امید به اصلاحات ساختاری و بهبود بهره‌‌وری را در میان فعالان صنعت افزایش داده است. در نقطه مقابل، سایپا همچنان در شرایط بلاتکلیفی مدیریتی و ساختاری به سر می‌‌برد. این شرکت که سال‌ها به‌‌عنوان رقیب اصلی ایران‌‌خودرو شناخته می‌‌شد، اکنون با افت قابل‌توجه ۲۷درصدی در تولید مواجه شده است. کاهش چشمگیر تیراژ آن در فروردین ۱۴۰۴ نسبت به سال قبل، زنگ خطری جدی برای آینده این شرکت محسوب می‌شود. 

بلاتکلیفی در تعیین‌تکلیف مالکیت و مدیریت سایپا، موجب شده تصمیمات کلان با تاخیر و تردید اتخاذ شوند و سرمایه‌گذاری‌‌های ضروری به تعویق بیفتد. این وضعیت، در کنار مشکلات ساختاری همچون بدهی‌‌های انباشته، وابستگی شدید به قطعات وارداتی و ضعف در توسعه محصولات جدید، سایپا را در موقعیتی شکننده قرار داده است. اما همه داستان صنعت خودروی ایران در فروردین ۱۴۰۴، به این دو غول سنتی ختم نمی‌شود. شرکت‌های خصوصی هر یک با مدل‌‌های مدیریتی و استراتژی‌‌های متفاوت، عملکردی متنوع از خود به نمایش گذاشته‌‌اند. برخی مانند کرمان موتور و گروه بهمن، برخلاف جریان عمومی رکود، موفق به ثبت رشد تولید شده‌‌اند. در مقابل، برخی دیگر همچنان با مشکلات تامین قطعه، نوسانات ارزی و رکود بازار دست‌‌وپنجه نرم می‌کنند و کاهش تولید آنها، زنگ خطری برای آینده این بخش از صنعت است. مدیران خودرو نیز با افت ۲۱ درصدی تولید، از ۷‌هزار و ۴۸۱ دستگاه به پنج‌هزار و ۸۷۷ دستگاه رسیده، اما همچنان با اختلاف زیاد، جایگاه سوم تولید خودرو در آمار مذکور را حفظ کرده است. فردا و آرین پارس موتور به عنوان خودروسازان کوچک‌تر نیز به ترتیب با افت۵۷ و ۵۹ درصدی تولید، شرایط دشواری را تجربه می‌کنند.

اما در شرح دلایل افت تولید خودروسازان نیمه‌دولتی و خصوصی کشور، از عوامل مختلفی می‌توان یاد کرد. در این میان یکی از مهم‌ترین عوامل افت تولید در فروردین ۱۴۰۴ نسبت به مدت مشابه سال گذشته، حذف ارز نیمایی و شناورسازی ارز تجاری است که از اواخر بهمن ۱۴۰۳ اجرایی شد. این تغییر، هزینه تامین ارز برای خودروسازان را به شدت افزایش داده است.

 با حذف این ارز و شناورسازی نرخ ارز تجاری، خودروسازان حالا باید ارز موردنیاز خود را با نرخ‌های بالاتری از بازار آزاد یا سامانه‌‌های دیگر تامین کنند. این موضوع، هزینه‌‌های تولید را به‌‌ویژه برای خودروسازان خصوصی که وابستگی بیشتری به قطعات وارداتی دارند، به شدت بالا برده است. به عنوان مثال، شرکت‌هایی مانند مدیران خودرو، فردا موتورز و آرین پارس موتور با افزایش هزینه‌‌های ارزی، ناچار به کاهش تولید شده‌‌اند. این در حالی است که حتی خودروسازان داخلی مانند ایران‌‌خودرو و سایپا، از این افزایش هزینه‌‌ها بی‌‌تاثیر نمانده‌‌اند، زیرا همچنان برای بخشی از قطعات کلیدی به ارز وابسته‌‌اند. عامل دیگر، عدم‌تخصیص ارز جدید به خودروسازان در سال ۱۴۰۴ است. 

از ابتدای سال جدید، ارز جدیدی به خودروسازان اختصاص داده نشده است. این موضوع، زنجیره تامین قطعات وارداتی را با اختلال جدی مواجه کرده و تولید را به‌‌ویژه در ماه ابتدایی سال کاهش داده است. خودروسازان خصوصی، که وابستگی بیشتری به قطعات وارداتی دارند، از این موضوع ضربه بیشتری خورده‌‌اند.  علاوه بر مسائل ارزی، تاخیر در اعلام قیمت‌های جدید برای خودروسازان داخلی نیز نقش مهمی در افت تولید داشته است. این دو خودروساز، که همچنان تحت سیاست قیمت‌گذاری دستوری فعالیت می‌کنند، با شروع سال جدید انتظار داشتند قیمت‌های به‌‌روز شده اعلام شود تا بتوانند بخشی از زیان‌‌های خود را جبران کنند. 

اما برخلاف انتظار، این قیمت‌ها اعلام نشده و همین موضوع، انگیزه تولید را کاهش داده است. عدم ‌اعلام قیمت‌های جدید در سال ۱۴۰۴، در حالی که هزینه‌‌های تولید به دلیل افزایش نرخ ارز و تورم بالا رفته، فشار مضاعفی بر این دو شرکت وارد کرده است. سایپا، که با افت ۲۷ درصدی تولید مواجه شده، به وضوح از این سیاست آسیب دیده است. این شرکت، که بخش قابل‌‌توجهی از تولیدش به خودروهای اقتصادی مانند تیبا و کوئیک اختصاص دارد، با افزایش هزینه‌‌ها و نبود امکان جبران از طریق قیمت‌گذاری، ناچار به کاهش تولید شده است. همچنین مشکلات تامین قطعه نیز نقش مهمی در این افت تولید داشته است.

قطعه‌‌سازان داخلی به دلیل کمبود مواد اولیه، کمبود نقدینگی و ورود به عرصه زیان قادر به تامین نیازهای خودروسازان نیستند. از سوی دیگر، ترخیص قطعات وارداتی نیز به دلیل مشکلات ارزی، ناهماهنگی سامانه‌‌های دولتی و پیچیدگی‌‌های بوروکراتیک با تاخیر مواجه شده است. انجمن قطعه‌‌سازان در نامه‌‌ای به وزیر صمت در اوایل ماه جاری، از ناهماهنگی بین سامانه‌‌های جامع تجارت، وزارت صمت و بانک مرکزی انتقاد کرده و خواستار رفع موانع ترخیص قطعات شده بود. این مشکلات، زنجیره تامین را به‌‌ویژه برای خودروسازانی که به قطعات وارداتی وابسته‌‌اند، مختل کرده است. انتظار می‌رود انفجار ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ در بندر شهید رجایی بندرعباس، این مشکلات را عمیق‌‌تر کند چرا که بسیاری از قطعات وارداتی که در این بندر دپو شده بودند دچار آسیب شده‌‌اند.

جزئیات تولید خودروسازان

اما برای بررسی جزئیات تولید خودروسازان در ماه ابتدایی سال ابتدا سری به ایران خودرو بزنیم. ایران‌‌خودرو، به‌‌عنوان بزرگ‌ترین خودروساز کشور، در فروردین ۱۴۰۴ موفق شد ۲۹‌هزار و ۶۲۶ دستگاه خودرو تولید کند. این رقم در مقایسه با تولید ۲۵‌هزار و ۵۶۸ دستگاهی در فروردین ۱۴۰۳، رشد ۱۶ درصدی را نشان می‌دهد. این میزان تولید، معادل ۴‌هزار و ۵۸ دستگاه بیشتر از سال گذشته است. ایران‌‌خودرو با این عملکرد، همچنان جایگاه نخست تولید خودرو در کشور را حفظ کرده و بیش از نیمی از کل تولید خودروسازان مورد بررسی را به خود اختصاص داده است. عمده تولیدات این شرکت شامل مدل‌‌های مختلفی از خانواده پژو، سمند و دنا بوده که بخش قابل‌‌توجهی از بازار داخلی را پوشش می‌دهند. سایپا، دومین خودروساز بزرگ کشور، در فروردین ۱۴۰۴ تنها ۱۸‌هزار و ۳۹۵ دستگاه خودرو تولید کرد. 

این میزان نسبت به تولید ۲۵‌هزار و ۲۹۳ دستگاهی در مدت مشابه سال گذشته، کاهش ۲۷ درصدی را نشان می‌دهد که معادل افت ۶‌هزار و ۸۹۸ دستگاه است. محصولات این شرکت همچنان بخش مهمی از بازار خودروهای اقتصادی را تشکیل می‌دهند، اما کاهش تولید، می‌تواند نارضایتی‌‌ها از این خودروساز را افزایش دهد. مدیران خودرو، تولیدکننده خودروهای پرتقاضای مونتاژی، در فروردین ۱۴۰۴ تولید خود را به ۵‌هزار و ۸۷۷ دستگاه خودرو رساند. این رقم نسبت به تولید ۷‌هزار و ۴۸۱ دستگاهی در فروردین ۱۴۰۳، کاهش ۲۱ درصدی را نشان می‌دهد که معادل افت‌هزار و ۶۰۴ دستگاه است. مدیران خودرو با این میزان تولید، جایگاه سوم را در میان خودروسازان مورد بررسی حفظ کرده است.

کرمان موتور یکی از سه خودروسازی است که در ماه ابتدایی سال توانسته آمار تولیدی خود را افزایشی کند. این شرکت در فروردین ۱۴۰۴ توانست سه‌هزار و ۲۲ دستگاه خودرو تولید کند. این میزان تولید در مقایسه با ۵۱۴ دستگاه تولیدشده در فروردین ۱۴۰۳، رشد قابل‌‌توجه ۴۸۸ درصدی را نشان می‌دهد که معادل افزایش دو‌هزار و ۵۰۸ دستگاهی است. کرمان موتور با این رشد تولید توانسته جایگاه خود را در میان خودروسازان خصوصی تقویت کند. گروه بهمن در فروردین ۱۴۰۴، دو‌هزار و ۲۳ دستگاه خودرو تولید کرد. این رقم نسبت به تولید‌هزار و ۶۷ دستگاهی در مدت مشابه سال گذشته، رشد ۹۰ درصدی را نشان می‌دهد که معادل افزایش ۹۵۶ دستگاه است. محصولات گروه بهمن شامل خودروهای سواری مانند دیگنیتی و فیدلیتی و همچنین خودروهای تجاری مانند وانت‌‌ها و کامیونت‌‌ها می‌شود. این شرکت با این عملکرد، یکی از معدود خودروسازانی بوده که توانسته در این بازه رشد تولید داشته باشد.

فردا موتورز، یکی از خودروسازان کوچک‌تر، در فروردین ۱۴۰۴ تنها ۴۳۲ دستگاه خودرو تولید کرد. این میزان نسبت به تولید ۹۹۵ دستگاهی در فروردین ۱۴۰۳، کاهش ۵۷ درصدی را نشان می‌دهد که معادل افت ۵۶۳ دستگاه است.  آرین پارس موتور، به‌‌عنوان کوچک‌ترین خودروساز مورد بررسی، در فروردین ۱۴۰۴ تنها ۹۸ دستگاه خودرو تولید کرد. این رقم در مقایسه با تولید ۲۳۸ دستگاهی در مدت مشابه سال گذشته، کاهش ۵۹ درصدی را نشان می‌دهد که معادل افت ۱۴۰ دستگاه است.

در مجموع، آمار تولید خودرو در فروردین ۱۴۰۴ نشان‌‌دهنده یک وضعیت دوگانه است. از یکسو، رشد تولید برخی شرکت‌ها مانند ایران‌‌خودرو، کرمان موتور و گروه بهمن، نشانه‌‌هایی از پتانسیل‌‌های موجود در این صنعت را به نمایش می‌‌گذارد. از سوی دیگر، افت شدید تولید سایپا، مدیران خودرو، فردا و آرین پارس موتور، شکنندگی این صنعت را در برابر چالش‌‌های اقتصادی و مدیریتی آشکار می‌کند.