چرخ محرک اقتصاد دیجیتال
محدودیت‌های اینترنت و فیلترینگ به‌‌‌عنوان یک تحریم یا بهتر است بگوییم خودتحریمی شناسایی می‌شود، در نتیجه هم‌‌‌پای تحریم‌‌‌های بین‌المللی در محروم کردن اقتصاد دیجیتال کشور از پیشرفت واقعی و موثر سهیم است. در دورانی که اقتصاد دیجیتال در دنیا در حوزه هوش مصنوعی و استفاده از داده رقابت می‌کند، کاربران و کسب‌وکارهای ایرانی به‌‌‌دنبال پیدا کردن فیلترشکنی هستند که با اختلال کمتری کار می‌کند! این را به قطعی برق و به تبع آن اینترنت در این ایام اضافه کنید. برآورد و گرای اشتباه از توانمندی داخلی و همچنین اصرار بر آزمودن مجدد آنچه در دنیا برای آن پاسخی شفاف وجود دارد، موجب شده است تا تصمیم‌‌‌سازان راهبردهای اشتباه را برای اقتصاد دیجیتال در پیش بگیرند. در دورانی که کشورهای پیشرو به دنبال اشتراک‌‌‌گذاری متقابل منابع هستند تا بهره‌‌‌وری را بالا برده و هزینه‌‌‌ها را مدیریت کنند، برخی افراد تصمیم‌گیر و تصمیم‌‌‌ساز در کشور ما به‌‌‌دنبال ساختن اینترنت داخلی (!) هستند.
این رویکرد، باعث شده است تا در کنار تحریم‌‌‌های گسترده اقتصادی و تکنولوژی که دو حوزه بازار و دسترسی به دستاوردها را محدود کرده‌‌‌اند، با اصرار بر فیلترینگ و بعضا تشدید آن، آنچه تحت تحریم نیست نیز از دسترس اقتصاد به‌‌‌اصطلاح دیجیتال ایران خارج شود.
چرخ محرک اقتصاد دیجیتال، اینترنت و ارتباط سالم با اکوسیستم فعال و بهروز دنیاست. فیلترینگ علاوه بر اینکه ارتباط را مختل کرده، در کنار آن کیفیت داده‌‌‌های حداقلی را (به واسطه فیلترشکن‌‌‌های همیشه روشن کاربران) از بین برده است و امروز کاربران برای ساده‌‌‌ترین داده‌‌‌‌‌‌آمایی‌‌‌ها در محدوده کسب‌وکار خود دچار مشکل هستند. اگرچه در اقتصاد دیجیتال، به‌روزرسانی مداوم و ارتقای کیفیت کاربری برای مخاطبان از اهداف اصلی محسوب می‌شود، در ایران ما هر روز درگیر تلاش برای دسترسی هستیم و این موضوع به معنای واقعی، اقتصاد دیجیتال را در ایران از معنا تهی کرده است.
از نتایج تاسف‌‌‌برانگیز فیلترینگ می‌‌‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
مخدوش شدن داده‌‌‌های کاربری؛
کاهش کیفیت دسترسی؛
از دست رفتن کانال‌‌‌های بهینه جذب مشتری و ترافیک؛
تاثیرگذاری مضاعف تحریم‌‌‌های تکنولوژی؛
نشت اطلاعات بیشتر؛
کاهش درآمد و افزایش هزینه کسب‌وکارها و کاربران.
با مرور راهبردهای به‌کارگرفته‌شده در کشورهای صاحب ایده در اقتصاد دیجیتال دنیا، تناسب معناداری میان اندازه بازار، اثرگذاری و راهبرد موثر می‌بینیم. برای مثال چین به واسطه داشتن نقش اساسی در تعیین اقتصاد جهانی و استفاده از پارامتر جمعیتی در بیش از ۱۰سال گذشته توانسته است با انتخاب راهبردهای مناسب در زمان‌‌‌های مختلف، خود را به دومین اقتصاد دیجیتال دنیا در حال حاضر تبدیل کند. برای نمونه در بازاری مانند تجارت اجتماعی، چین به‌راحتی ۱۰سال از سایر بازیگران بزرگ دنیا جلو است و در سال ۲۰۲۱، بیش از ۷۰درصد از تجارت اجتماعی دنیا سهم چین و کسب‌وکارهای این کشور بوده است!
با توجه به قدرت چین در این حوزه، پیشران بودن آن در این صنعت و پارامتر جمعیتی ویژه آن، توسعه متمرکز و تلاش برای گرفتن سهم از اقتصاد دیجیتال سایر کشورها، راهبرد این کشور است. مواردی از قبیل جاده ابریشم دیجیتال نمونه‌‌‌ای مهم از این راهبرد است.
آمریکا با نگاه نوآوری بازارمحور تسلط شرکت‌های فناوری آمریکایی، پیشتازی خود را در اقتصاد دیجیتال دنیا حفظ می‌کند و تلاش ویژه‌ای برای حفظ فاصله خود از مسیر نوآوری با کشورهای بعدی دارد یا اتحادیه اروپا با تجمیع توان و بازار کشورهای اروپایی به‌‌‌عنوان یک بازار هدف بزرگ و گسترده، راهبرد تنظیم‌‌‌گری و بعضا سرمایه‌گذاری در تکنولوژی‌‌‌های بهروز در سایر نقاط را در پیش گرفته تا اثرگذاری خود را بر اقتصاد دیجیتال دنیا از منظر تنظیم‌‌‌گری حفظ کند.
مشهود است که هر کشور در صورتی می‌‌‌تواند به میزان این نمونه‌‌‌ها اثرگذار باشد که یا دارای منابع مالی بسیار زیاد به‌منظور سرمایه‌گذاری در غول‌‌‌های تکنولوژی دنیا باشد یا جمعیت چشم‌گیری برای جلب انگیزه و قدرت چانه‌‌‌زنی برای حضور صاحبان فناوری داشته باشد یا صاحب دانش متفاوت، بهروز و با فاصله زیاد پیشرفته باشد که اصطلاحا صاحب تکنولوژی شود یا بخشی از یک کل قدرتمند باشد (مانند اتحادیه اروپا) که بتواند اثر جمعی خلق کند. ایران به‌وضوح هیچ‌یک از این موارد را در دایره اقتصاد دیجیتال در اختیار ندارد. در نتیجه راهبردی غیر از همراه شدن و تلاش برای قرارگیری در جریان اقتصاد دیجیتال در دنیا در حال حاضر ندارد؛ با این امید که شاید روزی در ۱۰سال آینده، بتواند به تبع حفظ ارتباط موثر با دنیای اقتصاد دیجیتال، نقشی بیش از یک بازیگر همراه داشته باشد.
اما آنچه امروز به‌واسطه تحریم و خودتحریمی در اقتصاد دیجیتال ایران تجربه میکنیم، اقتصاد ضعیف، بدون بهره‌‌‌وری، در حال دست و پا زدن برای بقا، به‌دور از دنیا، درگیر بدیهیات و حداقل‌‌‌ها، اما سرشار از پتانسیل‌‌‌هایی است که هر روز در حال سوختن و از رده خارج شدن است. کسب‌وکارهای این حوزه نیز به‌‌‌ناچار در حکم آتش‌‌‌نشان‌‌‌های هر روزه برای زنده نگه‌داشتن کسب‌وکار خود هستند. امروزه حتی حضور فیلترینگ، خطرناک‌‌‌تر از تحریم است. شاید با تصور برآورده‌شدن آرزوی داشتن روزی بدون تحریم، باید به این فکر کنیم که با دستگاه‌‌‌های آلوده به فیلترشکن‌‌‌های ناامن، در آن روز باید فکر پاک‌‌‌سازی دستگاه‌‌‌ها و شبکه و امنیت داده‌‌‌های کابران باشیم یا توسعه اقتصاد دیجیتال با تجربه جدیدی به نام ایران بدون تحریم تکنولوژی؟
* فعال اقتصادی
