آمارهای مربوط به چکها در اسفند و فروردین بررسی شد؛
کاهش نرخ برگشت چک
بانک مرکزی آمار و اطلاعات چکهای مبادله‌‌‌ای مربوط به دو ماه اسفند و فروردین را همزمان منتشر کرد. بر این اساس در نخستین ماه سال ۱۴۰۴، در کل کشور بیش از ۸میلیون فقره چک با ارزشی معادل ۶۳۳هزار میلیارد تومان (همت) مبادله شده است. با وجود اینکه انتظار می‌رود به دلیل وجود تورم، مبلغ چکها طی سال‌ها افزایش داشته باشد، ولی این انتظار در مورد تعداد چکها وجود ندارد. بررسی‌‌‌ها نشان می‌دهد تعداد چکهای کشور در فروردین‌ماه سال‌جاری نسبت به ماه مشابه سال ۱۴۰۳ رشد ۲۷درصدی داشته است. در فروردین سال ۱۴۰۳، ۶.۳میلیون فقره چک و در فروردین‌ماه سال ۱۴۰۲، ۶.۴میلیون فقره چک مبادله شده بود. به نظر می‌رسد اقبال عمومی نسبت به استفاده از این ابزار انتقال وجه بیشتر شده است. به گفته کارشناسان، دلیل افزایش استفاده از چک در مبادلات را می‌توان در تغییر قوانین (تصویب و اجرای قانون جدید چک در ۱۴۰۱) و افزایش استفاده از خریدهای اقساطی در میان مردم در این مدت دانست. براساس گفته‌های مقامات بانکمرکزی، این بانک قصد دارد با گسترش خدمات خود در خصوص چک، شفافیت را در استفاده از این ابزار افزایش دهد. بانکمرکزی قصد دارد به‌زودی احتمال برگشت چک (یا همان نرخ نکول) را به صورت گزارشی از وضعیت اعتباری فرد صادر‌کننده چک به ذی‌نفع چک اعلام کند.
افزایش اقبال به استفاده از چک
معمولا تعداد و مبلغ چکهای مبادلهشده در نخستین ماه سال نسبت به آخرین ماه سال قبل کاهش دارد. در فروردین‌ماه سال‌جاری نیز در حالی که تعداد چکهای مبادلهشده 24.5درصد کاهش یافته، ولی مبلغ این چکها کاهش بیشتری را ثبت کرده است. براساس آمار بانکمرکزی، مبلغ کل چکهای فروردین‌ماه نسبت به ماه قبل از آن 42.8درصد کمتر بوده است.
از کل 8میلیون فقره چک مبادلهشده در ماه فروردین، بیش از 7میلیون و 300هزار فقره به ارزش 545هزار میلیارد تومان وصول شده است. به عبارت دیگر در این ماه از کل تعداد و مبلغ چکهای مبادلهشده، به ترتیب 90.9درصد و 86.2درصد وصول شده است. درصد وصولی‌‌‌ها در فروردین‌ماه نسبت به اسفند افزایش اندکی داشته است. تعداد و مبلغ چکهای وصول‌شده در اسفند سال گذشته به ترتیب 90.6درصد و 84.6درصد بوده است. از طرفی تعداد و مبلغ چکهای وصول‌شده در فروردین‌ماه 1403 به ترتیب برابر 91.7درصد و 88.4درصد ثبت شده است. به عبارت دیگر با وجود افزایش نسبت چکهای وصول‌شده به کل چکها در سال‌جاری، این رقم هنوز به میزان مدت مشابه سال قبل نرسیده است. به نظر می‌رسد دلیل این امر استفاده بیشتر از ابزار چک باشد.
هر ۱۱چک مبادلهشده، یک برگشتی
در مقابل چکهای وصول‌شده، چکهای وصول‌نشده (چکهای برگشتی) قرار دارد. تعداد چکهای برگشتی در اقتصاد کشورها می‌‌‌تواند نشان‌‌‌دهنده وضعیت دشوار اقتصادی یا مشکل در نظام اقتصادی باشد. به‌عنوان مثال، وقتی چکهای زیادی برگشت می‌‌‌خورند، نشان‌‌‌دهنده کاهش اعتماد بین فعالان اقتصادی است. افراد و شرکت‌ها ممکن است نسبت به قبول چک بی‌‌‌اعتماد شوند که این خود باعث دشواری معاملات می‌شود. از طرفی ممکن است سیاست‌‌‌های اعطای اعتبار، اعطای دسته‌‌‌چک یا بررسی صلاحیت اعتباری افراد ناکارآمد باشد، به‌‌‌طوری که افرادی بدون اعتبار مالی کافی به‌راحتی دسته‌‌‌چک دریافت کنند. همچنین باید توجه کرد که در دوره‌‌‌های رکود اقتصادی یا تورم‌های بالا نیز اغلب افزایش چکهای برگشتی رخ می‌دهد.
در فروردین‌ماه 1404 در کل کشور حدود 736هزار فقره چک به ارزش حدود 88هزار میلیارد تومان وصول نشده است. وضعیت چکهای برگشتی در این ماه نسبت به ماه اسفند از نظر تعداد و مبلغ به ترتیب 26درصد و 49درصد کاهش یافته است. در فروردین‌ماه از کل تعداد چکهای مبادلهشده، 9.1درصد و از کل مبلغ چکها 13.8درصد برگشت خورده است. بررسی وضعیت چکهای برگشت‌خورده در اسفندماه 1403 نشان می‌دهد که در این ماه به ترتیب 9.4درصد و 15.4درصد چکها برگشت خورده اند.
وضعیت استان‌‌‌ها در وصول چک
استان تهران از نظر تعداد، بیش از 29درصد چکهای کل کشور و از نظر ارزش 44.8درصد را به خود اختصاص می‌دهد. با وجود این، در فروردین‌ماه 91درصد از چکهای مبادلهشده در استان تهران وصول شده است. تعداد و ارزش تعداد چکهای وصول‌شده در این استان نشان می‌دهد که بیش از 2.1میلیون فقره چک به ارزش 244همت در فروردین‌ماه توسط تهرانی‌‌‌ها وصول شده است. در بین سایر استانهای کشور، بیشترین نسبت تعداد چکهای وصولی به ترتیب به استانهای گیلان (93.6درصد)، گلستان و مازندران و خوزستان (92درصد) اختصاص داشته است. از طرفی در این ماه در بین استانهای کشور، بیشترین نسبت ارزش چکهای وصولی به کل چکهای مبادلهشده در استان، به ترتیب در استانهای گیلان (89.6درصد)، البرز (89درصد) و کرمانشاه (88درصد) ثبت شده است.
در فروردین‌ماه استانهای کهگیلویه و بویراحمد (13درصد)، کردستان (12.3درصد) و خراسان شمالی (12درصد) سه استان دارای بیشترین نسبت تعداد چکهای برگشتی هستند. از نظر بیشترین نسبت ارزش چکهای برگشتی به کل چکهای مبادلهشده در استان، به ترتیب استانهای هرمزگان (21.4درصد)، کردستان (19درصد) و کرمان (18.4درصد) قرار گرفته‌‌‌اند.
