هوش مصنوعی در سرزمین عجایب معدن
نقش کمرنگ کشور در زنجیره تامین جهانی و غیبتش در فناوری‌‌‌های نوین، چالشی است که نه فقط ایران، بلکه بسیاری از کشورهای در حال توسعه با آن روبه‌‌‌رو هستند؛ کشورهایی که به دلیل ضعف نهادی و شکاف فناوری، از جریان نوآوری جهانی عقب مانده‌‌‌اند. در سال‌های اخیر اما ورود هوش مصنوعی به عنوان پیشران تغییرات ساختاری صنایع مختلف جهان، معادلات قدیمی را بر هم زده است. طبق گزارش مجمع جهانی اقتصاد در سال ۲۰۲۳، انتظار می‌رود تا سال ۲۰۳۰، هوش مصنوعی و فناوری‌‌‌های وابسته، بالغ بر ۱۵ تریلیون دلار ارزش افزوده به اقتصاد جهانی بیفزایند؛ موضوعی که برای بخش معدن و صنایع معدنی، فرصتی کم‌‌‌نظیر فراهم می‌‌‌آورد. بررسی تجربه کشورهای پیشرو از جمله استرالیا، کانادا و شیلی نشان می‌دهد به‌‌‌کارگیری هوش مصنوعی توانسته کارآیی را تا ۲۵درصد افزایش، هزینه‌‌‌های عملیاتی را تا ۳۰ درصد کاهش، و نرخ حوادث ایمنی را به نصف برساند. اتوماسیون ماشین‌‌‌آلات استخراج، حسگرهای هوشمند برای پیش‌بینی خرابی تجهیزات و تحلیل داده‌‌‌های ژئوفیزیکی تنها بخشی از کاربردهای موثر AI در معادن پیشرفته جهان است.
موانع فعلی و راهبردهای عبور از آن
در ایران اما، راه ورود این فناوری‌‌‌ها با موانع گوناگونی روبه روست. ساختار سنتی شرکت‌های معدنی، سرمایه‌‌‌گذاری محدود در تحقیق و توسعه، کمبود زیرساخت‌‌‌های داده‌‌‌ای و نیروی انسانی متخصص و تردید در هزینه‌‌‌کرد ابتدایی برای پروژه‌‌‌های نوآورانه، برخی از چالش‌‌‌های بنیانی هستند. علاوه بر این، تجهیزات قدیمی که قابلیت همگام‌‌‌سازی با فناوری‌‌‌های نو را ندارند، نبود سیاست‌‌‌های حمایتی کافی و ضعف در انتقال دانش جهانی، باعث شده روند نوسازی کند پیش برود.
با این حال، این تنگناها پایان کار نیست. برای عبور از این مسیر دشوار، تدوین یک استراتژی جامع و گام به گام ضروری است. نخست باید بر توسعه زیرساخت‌‌‌های داده‌‌‌ای، استقرار سیستم‌‌‌های جامع اطلاعاتی و بهره‌‌‌گیری از اینترنت اشیا از طریق نصب حسگرهای هوشمند و پلتفرم‌‌‌های داده‌‌‌محور تمرکز کرد و همزمان، زیرساخت‌‌‌های ارتباطی سریع و پایدار در مناطق معدنی ایجاد کرد. تقویت نیروی انسانی از طریق آموزش تخصصی در حوزه‌‌‌های هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و تحلیل داده‌‌‌ها با همکاری دانشگاه‌‌‌ها و مراکز علمی، کلیدی‌‌‌ترین گام برای تربیت نسل جدیدی از متخصصان است. اجرای پروژه‌‌‌های پایلوت موفق و با بازگشت سرمایه سریع نیز می‌تواند برای جلب اعتماد مدیران و کارکنان راه‌‌‌گشا باشد و به فرهنگ‌‌‌سازی نوآوری کمک کند.
بدیهی است موفقیت در این مسیر بدون نقش‌‌‌آفرینی شرکت‌های دانش‌‌‌بنیان، همکاری‌‌‌های بین‌‌‌المللی و حمایت مالی، ممکن نخواهد بود. حمایت از توسعه فناوری‌‌‌های بومی، جذب فناوری‌‌‌های جدید و ایجاد پارک‌‌‌های علم و فناوری معدنی، شتاب‌‌‌دهنده‌‌‌ای برای تجاری‌‌‌سازی ایده‌‌‌های نو هستند. آینده صنعت معدن بدون تردید به پیوند هرچه بیشتر فناوری و تولید وابسته است و دریغ از هر روز تاخیر، هزینه عقب‌‌‌ماندگی را سنگین‌‌‌تر می‌کند. تجربه جهانی نشان داده است که رقابت فردا بین معادنی خواهد بود که امروز روند هوشمندسازی را جدی‌‌‌تر می‌‌‌گیرند. اکنون زمان آن فرا رسیده که با نگاه به «سرزمین عجایب» هوش مصنوعی، راه را برای آینده‌‌‌ای درخشان و رقابتی در معادن ایران هموار کنیم.
