تابش نور از «وَرزازات»
در همین دوره، با بالا رفتن سطح زندگی، افزایش استفاده از لوازم خانگی (یخچال، تهویه مطبوع و تلویزیون)، دسترسی به آب شیرین (پمپ‌‌‌های برقی و آب‌شیرین‌‌‌کن) و گلخانه‌‌‌ها و سیستم‌های آبیاری نوین در کشاورزی نیز اقداماتی بودند که مصرف برق را به سرعت افزایش می‌‌‌دادند.
اما آیا مراکش دچار خاموشی شد؟ با اینکه تا پیش از دهه ۲۰۱۰ میلادی، ۹۰ تا ۹۵درصد انرژی مراکش (به‌خصوص در سوخت‌‌‌های فسیلی) وارداتی بود و رشد سریع تقاضای برق باعث فشار بر شبکه میشد؛ اما مراکش ضمن نگرانی‌های مسوولان در مورد امنیت انرژی (افزایش هزینه واردات، نوسانات قیمت سوخت و آسیب‌‌‌پذیری در برابر شوک‌‌‌های خارجی) با خاموشی‌‌‌های گسترده ناشی از ناترازی شدید تولید و مصرف، مانند آنچه در بسیاری از کشورهای آفریقایی دیده میشد مواجه نشد؛ چرا؟
تاریک‌‌‌ترین لحظه شب اندکی قبل از طلوع آفتاب است. زمانی که بسیاری در سال ۲۰۰۹ مراکش را در آستانه فروپاشی انرژی می‌‌‌دیدند و انتظار خاموشی‌‌‌های گسترده را داشتند، در سال ۲۰۱۲، نور از ورزازات به مراکش تابید. پروژه نور (Noor Solar Project) یکی از بزرگ‌ترین پروژه‌‌‌های انرژی تجدیدپذیر جهان است که از نظر اقتصادی، ژئوپلیتیک و توسعه‌‌‌ای نقطه عطفی در سیاستگذاری انرژی به شمار می‌رود. نور موفق شد ظرفیت تولید برق داخلی مراکش را در چهار مرحله تا بیش از ۲۳ برابر افزایش دهد. این پروژه که نزدیک ۲.۴ میلیارد دلار هزینه داشت، الگوی موفقی برای کشورهای در حال توسعه در بهره‌‌‌گیری از ظرفیت‌‌‌های بین‌المللی در حل مشکل ناترازی به شمار می‌رود. بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاران نور بانک توسعه آلمان، بانک جهانی، آژانس توسعه فرانسه، صندوق سرمایه‌گذاری اقلیمی معاهده پاریس و بانک توسعه آفریقا، تحت وام‌‌‌های بلا عوض، کم‌‌‌بهره بلندمدت و مشارکت بودند. جذب سرمایه‌گذاری بین‌المللی علاوه بر اینکه مشکل ناترازی برق در مراکش را مرتفع کرد، با ایجاد هزاران شغل مستقیم و غیرمستقیم، در فرصتی کوتاه، مراکش را که تا ۹۵درصد به واردات انرژی وابسته بود، به یکی از بزرگ‌ترین صادرکننده‌‌‌های بالقوه برق به اروپا تبدیل کرد.
مراکش اولین کشوری نبود که با استفاده از وام‌‌‌ها و مشارکت‌‌‌های بین‌المللی، به ویژه در سرمایه‌گذاری و مشاوره، موفق شد مشکل ناترازی را حل کند. این دست مشکلات محدود به ناترازی در انرژی نیز نیستند. بسیاری از کشورها موفق شدند با جذب سرمایه‌‌‌های چند میلیارد دلاری از بانک‌ها و نهادهای بین‌المللی، مشکل ناترازی‌‌‌های بهداشتی، منابع، آب شیرین، محیط‌‌‌زیست یا انرژی را، بدون اینکه باری به بودجه عمومی وارد شود، از پیش رو بردارند.
ایران، در سال‌های اخیر با چرخه‌‌‌ای از ناترازی‌‌‌ها مواجه است. اگر در ادبیات اقتصادی-سیاسی کشور جست‌‌‌وجو کنید، رد پای ناترازی را در هر سطر آن مشاهده می‌‌‌کنید. ناترازی انرژی، آب، مسکن، بودجه، منابع ارزی و... . در میان بحران‌های مختلفی که گریبان اقتصاد ایران را گرفته‌اند، در هر سه سطر یک بار نام ناترازی به چشم می‌‌‌خورد. ناترازی‌‌‌هایی که رفع آنها بدون جذب سرمایه‌گذاری‌‌‌های خارجی و مشاوره‌‌‌های موثر بین‌المللی در برنامه‌‌‌ریزی، به آرزویی دور از دسترس شبیه‌‌‌تر است تا یک واقعیت ممکن. با وجود این سال‌های طولانی تحریم، مشکلات در روابط بین‌الملل، جاماندگی از نظام بانکی جهانی، گویی درهای جامعه جهانی را به روی اقتصاد ایران بسته نگه داشته است. امید است که با توجه به جریان مذاکرات ایران و آمریکا، هر چه سریع‌‌‌تر این موانع از پیش رو برداشته شود و با اصلاحات اقتصادی و چابک‌‌‌سازی روند جذب سرمایه در کشور، استفاده از ظرفیت‌‌‌های جهانی در سرمایه‌گذاری و مشاوره، بتواند زمینه‌‌‌ساز حل مشکلات شبکه گسترده ناترازی‌‌‌های ایران شود.
* دانشجوی کارشناسی ارشد اقتصاد انرژی دانشگاه تهران
