اصفهانی‌های بورس‌باز
نصف جهان رتبه دوم خرید غیرِ برخطِ سهام شد
ضرورت بازخوانی عملکرد تالار اصفهان
تالار منطقه اصفهان فعالیت خود را اسفند ۱۳۸۲ آغاز کرد و در ماه‌های ابتدایی آغاز به کار این تالار شمار قابل‌توجهی از مردم استان اصفهان و استان‌های هم‌جوار به دلیل فراگیر نبودن استفاده از اینترنت و عدم دسترسی به سایت سازمان بورس و سامانه کدال برای انجام معامله به تالار بورس اصفهان مراجعه کردند. در سال‌های بعد با راه‌اندازی تالار بورس در دیگر استان‌های هم‌جوار مانند فارس تعدادی از مردم استان‌های جنوبی که دادوستد سهام خود را از طریق تالار اصفهان انجام می‌دادند به تالارهای جدید منتقل شدند.
در همان سال‌های ابتدایی تاسیس این تالار گمان می‌رفت که با توجه به نقش پررنگ اصفهان در اقتصاد و صنعت کشور و تولید گسترده محصول‌هایی مانند فولاد در این استان، تالار بورس در این استان باعث پررنگ‌تر شدن سهم اقتصاد صنایع مادر در وضعیت درآمدی شهر و استان و چرخش پول این صنایع در بانک‌های استان شود اما در عمل چنین چیزی رخ نداد و عرضه صنایع بزرگ استان همچنان در بازار تهران و بورس کالای ایران انجام می‌شد چراکه زیرساخت‌های این عرضه در تالارهای منطقه‌ای فراهم نبود. شاخص‌های بورس اصفهان در سال ۹۲ همگام با سراسر کشور رونق زیادی یافت که علت این افزایش شاخصه‌های بورس در کشور، افزایش ارزش دارایی شرکت‌های عضو، افزایش سودآوری شرکت‌ها و رکود بازارهای رقیب بورس ازجمله مسکن، دلار و طلا بود.
تعداد سهامداران جدید در سال ۹۲ شامل ۱۵ هزار و ۸۸۷ نفر، تعداد کارگزاری‌های فعال ۵۱ شرکت و تعداد ایستگاه‌های کاری شامل ۸۰ ایستگاه و سهم سهامداران اصفهان در بورس کشور حدود ۳ درصد بود؛ اما برخی از این شاخصه‌ها در سال ۹۳ با کاهش مواجه شد به‌طوری‌که حجم خریدوفروش سهام در بورس اصفهان به هفت میلیارد و ۵۹۶ میلیون سهم و ارزش آن به ۱۹ هزار و ۳۹۸ میلیارد ریال و تعداد سهامداران جدید به هفت هزار و ۳۰۷ نفر رسید.
در سال ۹۴ نیز بیشتر شاخص‌ها با رشد مواجه شد اما تعداد سهامداران جدید همچنان با روند نزولی مواجه بود و به پنج هزار و ۷۶۳ نفر کاهش یافت. در این سال حجم خریدوفروش سهام در بورس اصفهان به ۱۱ میلیارد و ۹۰۷ میلیون سهم و ارزش آن به ۲۲ هزار و ۷۴۳ میلیارد ریال رسید. همچنین در سال ۹۴ تعداد شرکت‌های فعال کارگزاری، ۵۹ شرکت و تعداد ایستگاه‌های کاری، ۱۰۰ ایستگاه اعلام شد. ارزش بازار شرکت‌های بهابازار اصفهان نیز از ۱۸۶ هزار و ۱۲۸ میلیارد ریال در سال ۹۳ به ۲۳۰ هزار و ۸۲۲ میلیارد ریال در سال ۹۴ افزایش یافت.
ارزش بازار در سال ۹۷ یک‌میلیون و ۲۹۱ هزار میلیارد تومان بوده و سهم استان اصفهان از این آمار ۱۸ درصد بوده که با احتساب کل سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در فولاد مبارکه و سایر شرکت‌ها سهم اصفهان تا حدود ۲۰ درصد هم افزایش یافت. در سال‌های اوج رونق بورس در اواخر دهه ۹۰ حدود یک‌پنجم از بازار بورس و فرا بورس ایران به استان اصفهان تعلق داشت و ۱۶ درصد از سهم معاملات را هم از آن خودکرده بود. این نسبت در حال حاضر شاید حدود ۳ درصد و حتی کمتر باشد.
تالارهای منطقه‌ای باهدف گسترش فرهنگ سهام‌داری و کاربرد بورس برای افراد و شرکت‌ها ایجاد شد. درواقع اصلی‌ترین هدف از تاسیس این دفاتر افزایش تعداد سهامداران استانی بود. بورس اوراق بهادار اصفهان در سال ۱۳۸۲ با ۱۸ شرکت کارگزاری شروع کرد و امروز به حدود ۷۰ شرکت کارگزاری رسیده که در ۱۳۶ شعبه معاملاتی در کل استان معاملات انجام می‌شود. در این مدت بیش از ۱۰۰ هزار سهامدار جدید به سازمان اوراق بهادار کشور معرفی کرده و به گفته مسوولان این تالار ۱۰ درصد ارزش بورس و فرا بورس کشور را تشکیل می‌دهد.
امروز اما این تالار به‌غیراز مکانی برای دفاتر تعدادی از کارگزاری‌ها، فعالیت خاصی ندارد و البته بی‌رونقی بازار سهام هم در این موضوع بی‌تأثیر نبوده است. تعطیلی بورس کالای اصفهان به دلیل هزینه‌های زیاد در سال ۸۸ ابلاغ شد اما تلاش‌های مدیر وقت تالار باعث شد تا تالار منطقه اصفهان همچنان به کار خود ادامه دهد. یکی از دلایل تعطیلی این تالار بی‌میلی بخش خصوصی به‌خصوص صنایع مادر استان به حضور در بورس کالای اصفهان و انجام معاملات در این بازار عنوان شد. دلیلی که همچنان پابرجاست و نشان‌دهنده عدم کارکرد مطلوب تالار اصفهان است. در همان زمان اعلام شد که اداره کردن تالار بورس به عهده بخش خصوصی بوده و ازنظر نهادی نیز نهادهای عمومی بورس کالا، بورس اوراق بهادار عمومی محسوب می‌شود.
اصفهان دوم شد
بر اساس گزارش مدیریت پژوهش، توسعه و مطالعات اسلامی سازمان بورس و اوراق بهادار، در دی‌ماه ۱۴۰۳، استان‌های تهران، اصفهان، خراسان رضوی، یزد و آذربایجان شرقی بیشترین حجم معاملات غیر برخط سهام توسط اشخاص حقیقی را به خود اختصاص دادند. همچنین طبق اعلام سازمان بورس و اوراق بهادار، بیشترین حجم معاملات غیر برخط سهام اشخاص حقیقی، در فروردین امسال در استان‌های تهران، اصفهان، البرز، خراسان رضوی و آذربایجان شرقی انجام‌شده است. این آمارها نشان‌دهنده تمرکز بالای فعالیت‌های بورسی در استان تهران و پس‌ازآن در اصفهان و سایر استان‌های یادشده است. عواملی مانند توسعه زیرساخت‌های مالی، دسترسی بهتر به اطلاعات بازار و فرهنگ سرمایه‌گذاری می‌توانند از دلایل اصلی این تمرکز باشند.
تحقیقات نشان می‌دهد تمرکززدایی مالی در بلندمدت و کوتاه‌مدت بهطور مستقیم نرخ رشد اقتصادی را افزایش می‌دهد به‌طوری‌که با یک درصد افزایش در تمرکززدایی، نرخ رشد اقتصادی۰.۵ درصد افزایش پیدا می‌کند. همچنین تمرکززدایی از طریق تاثیر مثبت بر ثبات کلان اقتصادی بهطور غیرمستقیم رشد اقتصادی را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
به همین دلیل می‌توان گفت با راه‌اندازی تالارهای منطقه‌ای بازار سرمایه در استان‌های کشور تمامی مردم و صاحبان صنایع و کارخانه‌ها می‌توانند به‌آسانی به بازار سرمایه کشور دسترسی داشته باشند و همین امر موجب رونق اقتصادی مناطق مختلف کشور می‌شود.
رضا خواجه نائینی، معاون توسعه و منابع وزارت امور اقتصادی و دارایی هم معتقد است حضور بورس در استان‌ها باید تقویت شود، آموزش‌های مالی گسترش یابد و پذیرش شرکت‌ها در بورس افزایش پیدا کند. هرچند این اقدامات در کوتاه‌مدت هزینه‌های سازمان‌ها را افزایش می‌دهد، اما در بلندمدت به ارتقای دانش مالی جامعه منجر خواهد شد. او تاکید می‌کند که حضور بورس در استان‌ها باید تقویت شود، آموزش‌های مالی گسترش یابد و پذیرش شرکت‌ها در بورس افزایش پیدا کند. هرچند این اقدامات در کوتاه‌مدت هزینه‌های سازمان‌ها را افزایش می‌دهد، اما در بلندمدت به ارتقای دانش مالی جامعه منجر خواهد شد.
بااین‌وجود در چند سال اخیر تالارهای منطقه‌ای بازده اقتصادی نداشته و شرکت بورس را متحمل هزینه‌هایی کردند و شرکت بورس نیز اقدام به جمع‌آوری تالارهایی کرد که در این مناطق توجیه اقتصادی نداشت. تالار اصفهان نیز از آن جمله بود. با گسترش نرم‌افزارهای الکترونیکی به نظر می‌رسد نیاز به تالارهای منطقه‌ای کاهش‌یافته است و به همین دلیل شرکت بورس تعطیلی برخی از تالارهای منطقه‌ای زیان‌ده را در دستور کار خود قرارداد. نظام اقتصادی ایران به‌صورت متمرکز بوده و به نظر می‌رسد ایجاد تالارهای منطقه‌ای تلاشی برای تمرکززدایی بوده که البته موفق عمل‌نکرده است. دلیل آن را هم باید در عدم تمرکززدایی این تالارها دانست چراکه هنوز پس از گذشت حدود دو دهه، فعالان اقتصادی برای هر مجوزی باید به سازمان بورس، شرکت‌های مشاور سرمایه‌گذاری تهران، شرکت‌های تامین سرمایه تهران، شرکت‌های سبد گردان تهران و... مراجعه کنند. برای آموزش و دریافت مدرک تخصصی بازار سرمایه جهت کسب دانش بازار زیر نظر سازمان بورس باید در استان، شعبی از مراکز حرفه‌ای سازمان بورس ایجاد شود؛ و هنوز از دفاتر سپرده‌گذاری و کانون کارگزاران و کانون انرژی را در تالار بورس منطقه‌ای اصفهان ردپای موثری وجود ندارد.
