آزمونِ آفریقا روی میز بخش خصوصی
تفاهم در اصفهان، جاده تجارت جنوب- جنوب را باز می کند؟
اصفهان دروازه ورود به آفریقا
آفریقای جنوبی یکی از شرکای مهم ایران در آفریقا محسوب می‌شود. روابط اقتصادی دو کشور، به‌ویژه در حوزه انرژی، ادامه دارد. پس از روی کار آمدن دولت چهاردهم انتظار می‌رود که همکاری‌ها در زمینه‌های تجاری و فناوری تقویت شود.
در سال‌های اخیر، ایران سرمایه‌گذاری‌هایی در حوزه آموزش، بهداشت و زیرساخت در اتیوپی انجام داده است. کشورهای غرب آفریقا به دلیل منابع غنی، بازارهای در حال رشد و نیاز به کالاها و خدمات متنوع، فرصت‌های تجاری زیادی برای ایران فراهم می‌آورند. یکی از مهم‌ترین این فرصت‌ها در حوزه معادن و منابع طبیعی است. کشورهای مانند نیجریه و غنا دارای ذخایر عظیم طلا، الماس و سایر مواد معدنی هستند که می‌تواند زمینه‌ساز همکاری‌های بین‌المللی در زمینه استخراج، فرآوری و انتقال فناوری‌های مرتبط باشد.
حالا در عصر جدید رابطه دو کشور ایران و آفریقا، اصفهان به دروازه ورود تجار ایرانی به این قاره تبدیل‌شده است. در سومین اجلاس همکاری‌های اقتصادی ایران و آفریقا اتاق بازرگانی اصفهان بستری برای گفت‌وگوی سازنده میان فعالان اقتصادی، مسوولان دولتی و نمایندگان اتاق‌های بازرگانی کشورهای آفریقایی فراهم کرد؛ اقدامی که گام بلندی برای بین‌المللی شدن اقتصاد استان تلقی می‌شود.
مصطفی دولت‌یار با اشاره به اسنادی که در جریان این اجلاس مبادله و تصویب شد، توضیح داد که سه سند اصلی وجود داشت که بیانیه پایانی به تأیید همه حضار رسید و یکی از دستاوردهای جدی اجلاس تلقی می‌شود. به گفته او در تفاهم‌نامه‌های امضاشده، آمادگی برای شروع فعالیت‌های دوجانبه با تجار و فعالان اقتصادی کشورهای آفریقایی در حوزه‌های ذکرشده وجود دارد.
دولت یار اقدامات لازم برای اجرایی شدن تفاهم‌نامه‌ها را متوجه اتاق اصفهان دانسته و تاکید می‌کند که" شروع کار از خود اتاق اصفهان است. اتاق اصفهان، به‌عنوان میزبان و مبتکر برنامه، باید برنامه‌ریزی برای هر یک از کشورهای آفریقایی را بر اساس ظرفیت‌های مشخص آن‌ها آغاز و اولویت‌بندی کند." او نقش برنامه‌ریزی اتاق بازرگانی اصفهان را در تعیین اولین گام و اولین پیشنهاد برای هر کشور تأثیرگذار و کلیدی می‌داند و معتقد است باید به سفرای ایران در کشورهای مربوطه اولویت‌ها را اطلاع داد تا آن‌ها رایزنی‌های لازم را انجام دهند. وزارت امور خارجه نیز هر جا لازم باشد برای تسریع و اجرایی شدن کار و مشخص شدن برنامه‌ها کمک خواهد کرد.
حالا توپ در زمین بخش خصوصی اصفهان است تا راهبرد ارتباط تجاری ایران و اصفهان با هر یک از کشورهای آفریقایی را تدوین و برنامه‌ریزی کرده و با شناسایی کامل ریسک‌ها، فرصت‌ها و چالش‌های موجود، برنامه‌ای عملیاتی و با کمترین اشتباه را به طرفین ارایه دهد. برنامه‌ای که در اسرع وقت باید به ثمر نشسته و به سرانجام سایر قراردادها منجر نشود.
الفبای رابطه تجاری جدید
مطابق تفاهم‌نامه همکاری اتاق اصفهان و همتایان آفریقایی، طرفین متعهد شدند در راستای ارتقای همکاری‌های اقتصادی، توسعه تجارت، سرمایه‌گذاری و مشارکت‌های مشترک در حوزه‌های کلیدی اقتصادی میان فعالان اقتصادی اصفهان و قاره آفریقا، ایجاد سازوکارهای ارتباطی منظم میان اتاق‌ها برای شناسایی فرصت‌ها، رفع موانع و تسهیل همکاری‌ها، تبادل تجربیات در حوزه‌های حکمرانی اتاق‌ها، توسعه بنگاه‌های کوچک و متوسط (SMEs)، دسترسی به بازار و تحول دیجیتال، ترویج و تسهیل همکاری‌های اقتصادی میان جوامع کسب‌وکار دو طرف در چارچوب قوانین و مقررات ملی کشورها و برگزاری و مشارکت در رویدادها و نمایشگاه‌های تجاری در هر دو کشور را در دستور کار قرار دهند.
هدف از یادداشت تفاهم هم ایجاد یک بستر ارتباطی پایدار میان اتاق بازرگانی اصفهان و اتاق‌های بازرگانی قاره آفریقا و آغاز یک فرایند ساختارمند برای گسترش تعاملات اقتصادی، مبادلات تجاری و همکاری‌های سرمایه‌گذاری بین بخش خصوصی ایران و کشورهای آفریقایی است. در این سند، سه هدف کلیدی برای همکاری‌های آتی تعریف‌شده است که عبارت‌اند از: ایجاد یک بستر ارتباطی پایدار میان اتاق بازرگانی اصفهان و اتاق‌های آفریقایی؛ شناسایی نیازها و فرصت‌های بازارهای آفریقایی از طریق تعامل مستقیم با اتاق‌های محلی و طراحی ابتکارات تجاری هدفمند بر مبنای انطباق ظرفیت‌های ایران با تقاضا و پتانسیل‌های آفریقا.
برای عملیاتی سازی این اهداف، در سند تفاهم مجموعه‌ای از اقدامات پیشنهادی ارایه شده که ازجمله می‌توان به تشکیل یک گروه تماس تحت مدیریت اتاق بازرگانی اصفهان؛ تبادل منظم اطلاعات در خصوص فرصت‌های تجاری، پروژه‌های سرمایه‌گذاری و تحولات بازار؛ برگزاری نشست‌های تجاری، نمایشگاه‌ها و سمینارهای حضوری یا مجازی، توسعه نمایشگاه‌های تخصصی، و تبادل هیئت‌های تجاری در حوزه‌های اولویت‌دار، اشاره کرد.
اتاق اصفهان به‌عنوان سیاست‌گذار دیپلماسی اقتصادی ایران برای طراحی یک برنامه اقتصادی – تجاری که ایران بتواند در قاره آفریقا اجرا کند، باید به نیازهای بازار آفریقا (تقاضا برای کالاها و خدمات ایرانی) ، توانمندی‌های اقتصادی ایران (صادرات، فناوری، سرمایه‌گذاری)، راهبردهای همکاری برد-برد (توسعه مشترک، انتقال فناوری، مشارکت مالی)، چالش‌های سیاسی و اقتصادی (تحریم‌ها، رقابت با چین، ترکیه و هند) توجه کند.
همچنین باید پنج محور اصلی توسعه صادرات غیرنفتی به آفریقا،سرمایه‌گذاری مشترک در زیرساخت‌ها،انتقال فناوری و آموزش نیروی انسانی، توسعه همکاری‌های بانکی و مالی و تقویت دیپلماسی اقتصادی و حضور در اتحادیه‌های آفریقایی را در نظر بگیرد.
با توجه به نیاز به افزایش تولیدات کشاورزی، ایران می‌تواند در زمینه تبادل فناوری‌های کشاورزی، بذرهای اصلاح‌شده و تکنیک‌های نوین آبیاری همکاری کند که به افزایش امنیت غذایی در این کشورها کمک می‌کند.از سوی دیگر، توسعه زیرساخت‌ها یکی دیگر از زمینه‌های بالقوه برای همکاری است. بسیاری از کشورهای غرب آفریقا در حال سرمایه‌گذاری بر روی پروژه‌های بزرگ عمرانی و زیرساختی هستند و شرکت‌های ایرانی می‌توانند در این زمینه‌ها، ازجمله ساخت‌وساز، راه‌سازی و توسعه شهری، مشارکت کنند. به‌طورکلی، تقویت روابط تجاری با کشورهای غرب آفریقا می‌تواند به نفع اقتصاد ایران و بهبود وضعیت اقتصادی این کشورها باشد.
عدم هماهنگی بین بخش دولتی و خصوصی در حوزه صادرات ایران یکی از چالش‌های اساسی است که مانع از رشد و توسعه این بخش حیاتی می‌شود. بسیاری از سیاست‌ها و تصمیمات دولتی بدون مشورت با فعالان بخش خصوصی طراحی می‌شوند و این امر موجب ایجاد موانع غیرضروری برای صادرکنندگان می‌شود. همچنین، عدم شفافیت در قوانین و مقررات، به همراه تغییرات ناگهانی در سیاست‌های تجاری، باعث سردرگمی و بی‌اعتمادی در میان بازرگانان شده است. این عدم هماهنگی نه‌تنها مانع از بهره‌وری بیشتر در صادرات می‌شود، بلکه فرصت‌های بین‌المللی را نیز از ایران می‌گیرد و موجب کاهش رقابت‌پذیری کشور در بازارهای جهانی می‌شود.
کارنامه تجاری
برای دستیابی به یک برنامه مدون و عملیاتی تجاری بین ایران و آفریقا بازخوانی شرایط فعلی ضروری است.رابطه تجاری ایران و آفریقا از سال ۱۴۰۰ به بعد، روندی صعودی در صادرات شکل‌گرفته و طی چهار سال پیاپی افزایش‌یافته است؛ به‌طوری‌که از ۱۱۸۱ میلیون دلار در ۱۴۰۱ به ۱۵۰۰ میلیون دلار در ۱۴۰۳ رسیده‌ایم. میانگین صادرات سالانه در این بازه ۱۲ساله حدود ۸۹۵ میلیون دلار بوده و تنها در پنج سال، عملکرد بالاتر از میانگین ثبت‌شده است. این داده‌ها نشان می‌دهند که بخش قابل‌توجهی از صادرات ایران به آفریقا طی سال‌های اخیر حاصل برنامه‌ریزی هدفمندتر، فعال‌تر شدن دیپلماسی اقتصادی، افزایش حضور نمایشگاهی و استفاده از ظرفیت‌های تهاتری و ریالی در تجارت خارجی بوده است. چنانچه این روند ادامه یافته و موانع ساختاری تجارت با آفریقا کاهش یابد، قاره آفریقا می‌تواند به یکی از بازارهای راهبردی و پایدار برای کالاهای ایرانی تبدیل شود؛ به‌ویژه در شرایطی که ایران به دنبال تنوع‌بخشی به مقاصد صادراتی خود در دوران پساتحریم است. درحالی‌که مجموع واردات کشورهای آفریقایی در سال گذشته به حدود ۶۵۶ میلیارد دلار رسیده، صادرات ایران به این قاره تنها حدود ۱.۵ میلیارد دلار بوده است. به‌این‌ترتیب، سهم ایران از بازار وارداتی آفریقا کمتر از ۰.۲۳ درصد است؛ رقمی ناچیز که نشان‌دهنده استفاده نشدن از ظرفیت‌های بالقوه تجاری میان دو طرف است
