اهمیت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان در اقتصاد مدرن
چگونه فناوری آینده اقتصاد را شکل می‌دهد؟
سهم کسب‌وکارهای دانش‌بنیان در اقتصاد و توسعه پایدار
در اقتصادهای پیشرفته دنیا نظیر ایالات‌متحده آمریکا، کسب‌وکارهای دانش‌بنیان بخش قابل‌توجهی از تولید ناخالص داخلی و اشتغال را به خود اختصاص داده‌اند و به‌واسطه افزایش بهره‌وری و خلق ارزش‌افزوده، به موتور محرک رشد اقتصادی تبدیل‌شده‌اند و سهم قابل‌توجهی در صادرات و درآمدزایی دارد. در کشورهای درحال‌توسعه نیز گسترش کسب‌وکارهای دانش‌بنیان می‌تواند راهکاری اساسی برای تحقق توسعه پایدار، کاهش وابستگی به منابع طبیعی و ایجاد اشتغال‌های تخصصی و پایدار باشد. به‌عبارت‌دیگر، توجه ویژه به این نوع کسب‌وکارها، به‌یقین زمینه‌ساز جهش در کیفیت رشد اقتصادی و توسعه متوازن جامعه خواهد بود.
فلسفه و معنا در پس کسب‌وکارهای دانش‌بنیان
کسب‌وکارهای دانش‌بنیان فراتر از یک مدل اقتصادی صرف، نماد فلسفه‌ای نوین در خلق ارزش و توسعه اجتماعی محسوب می‌شوند. در دنیای مدرن، دانش به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع استراتژیک، جایگزین منابع سنتی مانند نیروی کار یا منابع طبیعی شده است. در این میان کسب‌وکارهای دانش‌بنیان نقش پلی بین دانش نظری و فناوری کاربردی را بازی می‌کنند و موجب می‌شوند که ایده‌های نوآورانه به محصولات و خدمات واقعی تبدیل شوند. جشنواره‌هایی مانند جشنواره ملی فن آفرینی شیخ بهایی نیز در کشور بر تجاری‌سازی فناوری‌های کاربردی تمرکز کرده‌اند. علاوه بر این کسب‌وکارها حامل فرهنگ خلاقیت، نوآوری و حل مسئله هستند که به توسعه پایدار و بهبود مستمر کیفیت زندگی در جوامع کمک می‌کنند. به همین دلیل توسعه این بخش مستلزم حمایت نهادهای دولتی، آموزشی و سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های علمی و پژوهشی است.
ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های واقعی کسب‌وکارهای دانش‌بنیان
ایجاد و توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان به دلیل ماهیت فعالیت‌های آن‌ها ظرفیت‌های فراوانی در حوزه‌های مختلف به وجود می‌آورد که در ادامه به بیان بخشی از آن‌ها می‌پردازیم:
۱. ایجاد اشتغال تخصصی و کارآفرینی دانش‌بنیان: این کسب‌وکارها فرصت‌های شغلی با ارزش‌افزوده بالا ایجاد می‌کنند که نیازمند مهارت‌های علمی و فنی هستند و فرهنگ کارآفرینی و نوآوری را تقویت می‌کنند. به دلیل ماهیت فناورانه این مشاغل، کسب‌وکارهای دانش‌بنیان فرصت‌های مناسبی برای اشتغال جوانان، متخصصان و فارغ‌التحصیلان دانشگاهی فراهم می‌کنند که بسیار ارزشمند است و مانع مهاجرت نخبگان از کشور می‌شود.
۲. تقویت صادرات و توسعه بازارهای جهانی: محصولات و خدمات مبتنی بر فناوری‌های پیشرفته، امکان حضور در بازارهای بین‌المللی و جذب ارز خارجی را فراهم می‌کنند و به دلیل ماهیت دانشی و تخصصی، اغلب شامل تحریم‌های بین‌المللی نمی‌شود.
۳. کاهش وابستگی به فناوری‌های خارجی: با توسعه فناوری‌های بومی، کسب‌وکارهای دانش‌بنیان می‌توانند خودکفایی علمی و صنعتی را تقویت کنند.
۴. ارتقاء کیفیت زندگی: فناوری‌های نوین در حوزه‌هایی مانند سلامت، آموزش، انرژی و محیط زیست نقش مهمی در بهبود زندگی مردم و افزایش رفاه دارند.
۵. افزایش بهره‌وری صنایع: ورود فناوری‌های جدید باعث بهینه‌سازی فرآیندهای تولید، کاهش هزینه‌ها و افزایش کیفیت محصولات می‌شود که در رشد اقتصادی از منبع بهره‌وری اثرگذار است.
تجربه موفق سیلیکون ولی: الگویی برای توسعه کسب‌وکارهای دانش‌بنیان
یکی از برجسته‌ترین نمونه‌های موفق کسب‌وکارهای دانش‌بنیان، منطقه سیلیکون ولی در آمریکا است که به‌عنوان مرکز نوآوری و فناوری جهان شناخته می‌شود. این منطقه با تمرکز بر دانشگاه‌های برتر مانند استنفورد و برکلی، شبکه گسترده‌ای از شرکت‌های فناوری، سرمایه‌گذاران خطرپذیر و سیاست‌های حمایتی، توانسته اکوسیستم بی‌نظیری برای رشد و توسعه استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان ایجاد کند که در دنیا زبانزد باشد. سیلیکون‌ولی نشان داده است که موفقیت کسب‌وکارهای دانش‌بنیان نیازمند ترکیب عوامل مختلف ازجمله سرمایه انسانی متخصص، زیرساخت‌های پژوهشی پیشرفته، دسترسی آسان به منابع مالی و ایجاد فرهنگ نوآوری و ریسک‌پذیری است. چنین تجربه‌ای به کشورهای درحال‌توسعه این پیام را می‌دهد که ایجاد این‌گونه اکوسیستم‌هایی علاوه بر سرمایه‌گذاری مالی، نیازمند برنامه‌ریزی دقیق، هماهنگی نهادها و حمایت مستمر دولتی و خصوصی است.
چالش‌ها و راهکارها
باوجود ظرفیت‌های عظیم، کسب‌وکارهای دانش‌بنیان با چالش‌هایی ازجمله کمبود منابع مالی، ضعف زیرساخت‌های پژوهشی، مشکلات در قانون‌گذاری و محدودیت‌های فرهنگی مواجه هستند. برای بهره‌برداری کامل از این ظرفیت‌ها، ضروری است که سیاست‌گذاران با ایجاد بسترهای مناسب، حمایت از پژوهش و توسعه، تسهیل دسترسی به سرمایه و تقویت آموزش‌های تخصصی و همچنین تقویت و توسعه پارک‌های فناوری زمینه رشد این کسب‌وکارها را فراهم کنند. در ایران شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان برای اولین بار در کشور در سال 1375 با مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد شد تا گامی مهم در یکپارچه‌سازی و تمرکز بر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان برداشته شود. اگرچه این شهرک به‌عنوان پایه‌گذار پارک‌های فناوری در کنار سایر پارک‌ها و بازیگران زیست‌بوم فناوری و نوآوری، اقدامات ارزشمند و مختلفی را انجام داده‌اند اما سهم دانش‌بنیان‌ها از کیک اقتصادی کشور نسبت به ظرفیت‌های بالای این بخش همچنان پایین است.
در پایان باید تاکید کنم که کسب‌وکارهای دانش‌بنیان نه‌تنها یک فرصت اقتصادی بلکه یک ضرورت راهبردی برای دستیابی به توسعه پایدار، اشتغال‌زایی هدفمند و افزایش رقابت‌پذیری ملی هستند. سرمایه‌گذاری‌های چشمگیر و گسترده کشورهای پیشرفته به‌خوبی نشان از اهمیت این بخش دارد؛ بنابراین باید توجه داشت که سرمایه‌گذاری در این حوزه، کلید موفقیت در اقتصاد جهانی آینده است و هر کشوری که بتواند به‌خوبی از این ظرفیت بهره ببرد، جایگاه برتری در عرصه بین‌المللی خواهد داشت.
* روزنامه‌نگار
