گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس نشان داد؛
بار سنگین برنامه آموزشی بر دوش دانش‌آموزان
بررسی ساعات حضور دانش‌آموزان در مدارس نشان می‌دهد میزان حضور دانش‌آموزان در مدارس، به‌خصوص در مقاطع بالاتر از اغلب این کشورها بیشتر است. به نظر می‌رسد کیفیت آموزش در نظام آموزشی این کشورها از اولویت بالاتری در مقایسه با کمیت ساعات آموزشی برخوردار است.
شیوه تدوین برنامه‌ها
بررسی شیوه تدوین برنامه‌های درسی در چهار کشور منتخب آلمان، فنلاند، هلند و ژاپن نشان می‌دهد که برنامه‌های درسی در این کشورها با مشارکت شمار زیادی از فعالان غیردولتی صورت می‌گیرد. این فرآیند شامل تهیه پیش‌نویس، اجرای آزمایشی، و مشورت با انجمن‌ها، دانشگاه‌ها و نهادهای نمایندگی والدین و دانش‌آموزان است. در فنلاند، آژانس ملی آموزش فنلاند (EDUFI) برنامه درسی اصلی ملی را تدوین می‌کند و این فرآیند تعاملی با دعوت از همه ذی‌نفعان، از جمله دانش‌آموزان و اولیای آنها، برای ارائه نظرات انجام می‌شود. ارائه‌دهندگان آموزش در سطح محلی نیز برنامه‌های درسی خود را با توجه به نیازها و خصوصیات بومی تنظیم می‌کنند.
در هلند، قانون آموزش ابتدایی اهداف مشخصی را برای تدریس تعیین می‌کند و کارشناسان، محققان، معلمان، کادر آموزشی و والدین نقش کلیدی در تدوین و تصویب این قانون دارند. در مقطع متوسطه، فرآیند به‌صورت مشترک میان دولت، مدارس و معلمان انجام می‌شود و پلتفرم‌های گفت‌وگوی اجتماعی بر مهارت‌هایی نظیر سواد فناوری اطلاعات، حل مساله، تفکر انتقادی و شایستگی‌های اجتماعی تاکید دارند. درخصوص محتوای برنامه درسی و ساعات اختصاص‌یافته، این گزارش نشان‌دهنده تاکید نظام‌های آموزشی بر مواردی همچون گنجاندن کارآموزی از مقاطع پایین‌تر، توجه به دروس اختیاری حتی از دوره متوسطه اول، برنامه‌ریزی همزمان آموزش نظری و عملی از طریق پیوند مدرسه و محیط کار و تنظیم برنامه درسی با توجه به نیازهای محلی در کنار توجه به هویت ملی است. ساعات آموزشی نیز در طیفی از جدول زمانی الزامی و متمرکز از سوی دولت فنلاند و ژاپن تا واگذاری آن به ایالت‌ها (آلمان) و حتی اعطای اختیار کامل به مدارس (هلند) متغیر است.
مقایسه محتوای آموزشی
در آلمان، در مقطع ابتدایی، دروس شامل زبان و ادبیات آلمانی، ریاضیات، مطالعات عمومی، یک زبان خارجی، هنر، ورزش و دروس مربوط به دین یا اخلاق است. ساعات تدریس در ایالت‌های مختلف متفاوت است؛ مثلا، زبان و ادبیات آلمانی بین ۵ تا ۸ساعت در هفته متغیر است؛ درحالی‌که ریاضیات تقریباً در همه ایالت‌ها ۵ تا ۵.۵ساعت در هفته است. در متوسطه اول، موضوعات مشترک شامل زبان و ادبیات آلمانی، ریاضیات، زبان خارجی، علوم طبیعی و علوم اجتماعی است. کارآموزی برای آشنایی با دنیای حرفه‌ای و کار از اجزای ضروری برنامه درسی به شمار می‌آید. موضوعات بین درسی مانند آموزش تاریخی-سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، بهداشت، رسانه و راهنمایی حرفه‌ای نیز از اهمیت بالایی برخوردارند. ساعات اجباری و اختیاری در متوسطه اول حداقل ۱۴۶ساعت تا پایان پایه نهم و حداقل ۱۷۶ساعت تا پایان پایه دهم است. در متوسطه دوم عمومی، آموزش عمیق در دروس پایه زبان و ادبیات آلمانی، زبان خارجی و ریاضیات اهمیت ویژه‌ای دارد. دروس به دو دوره اجباری و اختیاری تقسیم می‌شوند که سه رشته اصلی زبان، ادبیات و هنر، علوم اجتماعی و ریاضیات، علوم طبیعی و فناوری را شامل می‌شوند. دانش‌آموزان موظفند سه درس را در سطح بالاتر از استاندارد بگذرانند. در متوسطه دوم حرفه‌ای، دروس عمومی و اختصاصی وجود دارد و آموزش به‌صورت همزمان در دو مکان (مدرسه و محل کار) انجام می‌شود که به آن سیستم دوگانه می‌گویند.
در فنلاند، برنامه درسی اصلی ملی به‌عنوان نقشه راه جامع عمل می‌کند و تهیه آن توسط گروه‌های کاری متشکل از مسوولان آموزشی، پژوهشگران و معلمان انجام شده است. در مقطع پیش‌دبستانی که اجباری است، هدف اصلی تقویت شایستگی‌های عرضی کودکان است که شامل تفکر و یادگیری، شایستگی فرهنگی، مراقبت از خود و مدیریت زندگی روزمره، چندسوادی و شایستگی در فناوری اطلاعات و مشارکت و درگیری می‌شود. حوزه‌های یادگیری نیز به پنج بخش تقسیم می‌شوند. ساعات برنامه درسی در پیش‌دبستانی بر یادگیری جامع و رویکردهای کودک‌محور تاکید دارد. در مقطع جامع ابتدایی و متوسطه اول، دولت در مورد ساعات آموزش تصمیم می‌گیرد.
قانون آموزش و پرورش پایه بر اهمیت تخصیص زمان مناسب برای یادگیری تاکید دارد و تنوع موضوعات درسی با ورود به کلاس هفتم افزایش می‌یابد. دروس شامل زبان و ادبیات مادری، زبان ملی دوم، زبان‌های خارجی، مطالعات زیست‌محیطی، آموزش بهداشت، دین یا اخلاق، تاریخ، مطالعات اجتماعی، ریاضیات، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی، جغرافیا، تربیت‌بدنی، موسیقی، هنرهای تجسمی، صنایع دستی، اقتصاد و راهنمایی و مشاوره است. در مقطع متوسطه دوم عمومی، آموزش بر اساس واحدهای تحصیلی بدون وابستگی به تعداد سال مشخص طراحی شده است. دانش‌آموزان با انتخاب از میان مطالعات اجباری و اختیاری، مسیر یادگیری فردی خود را تعیین می‌کنند. تاکید بر یادگیری چندزبانه و آموزش فناوری اطلاعات و ارتباطات نیز وجود دارد. در هلند، قانون آموزش ابتدایی اهداف مشخصی را برای تدریس در مدارس ابتدایی تعیین کرده است. در مقطع ابتدایی، دروس اجباری شامل زبان و ادبیات هلندی، انگلیسی، حساب و ریاضی، مطالعات اجتماعی و زیست‌محیطی، هنر، ورزش، و علم و فناوری است.
مدارس باید حداقل ۷۵۲۰ساعت آموزشی را در طول هشت سال ارائه دهند؛ اما تعداد ساعات آموزش در هر یک از این دروس توسط هر مدرسه به‌طور مستقل تعیین می‌شود. در مقطع متوسطه (عمومی و پیش‌حرفه‌ای)، آموزش متوسطه عمومی (HAVO) و پیش‌دانشگاهی (VWO) شامل چهار رشته اصلی (طبیعت و فناوری، طبیعت و سلامتی، اقتصاد و جامعه، و فرهنگ و جامعه) و دروس مشترک است. در برنامه درسی پیش‌حرفه‌ای (VMBO)، دانش‌آموزان در پایان سال دوم یک مسیر یادگیری را از میان چهار گزینه (برنامه نظری، برنامه ترکیبی، برنامه حرفه‌ای مدیریت متوسط و برنامه حرفه‌ای پایه) انتخاب می‌کنند.
پیشنهادهای سیاستی
پیشنهادهای سیاستی این گزارش شامل ارتقای مشارکت ذی‌نفعان (معلمان، خانواده‌ها، نمایندگان حرف و مشاغل) در فرآیند شکل‌گیری برنامه درسی از طریق تمرکززدایی، تقسیم اختیارات مربوط به تدوین برنامه درسی میان دولت، مناطق و مدارس، گنجاندن دروس مرتبط با ویژگی‌های خاص منطقه، پیوند میان مشاغل و حرف با مدرسه به‌ویژه در بخش فنی و حرفه‌ای، تعریف واحدهای اختیاری متنوع و منطبق با علایق و نیازهای دانش‌آموزان و بازار کار و اختصاص زمان بیشتر به آموزش‌های عملی و کارورزی است. همچنین، توجه به ارتقای اشتغال‌پذیری فارغ‌التحصیلان، ایجاد زمینه مناسب برای استقلال دانش‌آموزان پس از اتمام دوره آموزش عمومی (مانند اقتصاد خانه و مهارت‌های حل مساله)، توجه به نیازهای بازار کار و هویت ملی و محلی در برنامه‌های درسی و انعکاس موضوعات و مسائل مبتلا به جامعه در برنامه درسی از دیگر نتایج تطبیقی مهم این مطالعه است.
این گزارش تاکید می‌کند که سیاستگذاران و برنامه‌ریزان کشور باید در راستای بهبود و نوآوری در برنامه‌های درسی و روش‌های تدریس گام‌های موثر و جدی بردارند تا به ارتقای سطح اشتغال فارغ‌التحصیلان و همچنین بهبود کیفیت زندگی و مشارکت اجتماعی آنها یاری رسانند. مطالعه تجربیات کشورهای موفق می‌تواند ابزار مفیدی برای فهم بهتر از موفقیت یا عدم موفقیت سیستم‌های آموزشی باشد.
