«دنیای‌اقتصاد» چالش‌‌‌های پیش‌‌‌رو و راهکارهای اثربخشی بیش از پیش سرمایه‌گذاری در صنعت هوایی را بررسی می‌کند
ریشه سرمایهگریزی از فرودگاه‌‌‌ها
اخیرا شرکت فرودگاه‌‌‌ها و ناوبری هوایی ایران با تدوین ۱۴ بسته سرمایه‌گذاری به ارزش ۳۳ همت، تلاش دارد تا با جذب بخش خصوصی و توسعه درآمدهای غیرهوانوردی، ساختار مالی خود را تقویت کند. هرچند این اقدام می‌تواند گامی مثبت برای پایداری اقتصادی فرودگاه‌‌‌ها باشد، اما بررسی تجربیات گذشته و چالش‌‌‌های ساختاری صنعت هوایی نشان می‌دهد که موفقیت این طرح‌‌‌ها نیازمند اصلاحات عمیق‌‌‌تر و رویکردی جامع‌‌‌تر است.
به گزارش «دنیای‌اقتصاد»، سرمایه‌گذاری در بخش فرودگاهی اقدامی لازم برای افزایش بهره‌‌‌وری و تنوع‌‌‌بخشی به منابع درآمدی است، اما به تنهایی کافی نیست. تجربه‌‌‌های گذشته نشان می‌دهد که فقدان توجیه اقتصادی، نگاه‌‌‌های بخشی و توزیع ناعادلانه منابع مانع تحقق اهداف توسعه‌‌‌ای در این صنعت شده‌‌‌اند. برای آنکه بسته‌‌‌های سرمایه‌گذاری بتوانند نقش موثری در ارتقای صنعت هوایی ایفا کنند، باید با اصلاح ساختار مدیریتی، بازنگری در نحوه تخصیص درآمدها و ایجاد توازن میان بخش‌‌‌های مختلف این صنعت همراه شوند.
تنها در سایه مدیریت ملی، شفافیت و عدالت مالی است که می‌توان شاهد رشد هماهنگ و پایدار صنعت هوایی کشور بود؛ رشدی که نه‌‌‌تنها فرودگاه‌‌‌های فعال بلکه شرکت‌های هواپیمایی، خدمات فنی و ناوگان هوایی را نیز به شکوفایی برساند. سرمایه‌گذاری در فرودگاه‌‌‌ها، به‌‌‌ویژه از طریق مشارکت بخش خصوصی، می‌تواند نقطه‌‌‌عطفی برای توسعه صنعت هوانوردی باشد، اما تنها زمانی که این سرمایه‌گذاری‌‌‌ها هدفمند، توجیه‌‌‌پذیر، شفاف و منطبق با نیاز واقعی کشور باشند. در غیر‌این صورت، تجربه‌‌‌های ناکام گذشته تکرار خواهد شد و منابع ملی بار دیگر در پروژه‌‌‌های کم‌‌‌بازده هدر خواهند رفت. برای تحقق بهره‌‌‌وری پایدار، باید نگاه کل‌‌‌نگر، عدالت در تخصیص منابع و اصلاح ساختارهای نهادی در راس سیاستگذاری‌‌‌های این حوزه قرار گیرد. در این گزارش به چالش‌‌‌های پیش‌‌‌رو و راهکارهایی برای اثربخشی بیشتر سرمایه‌گذاری‌‌‌ها در صنعت هوایی کشور پرداخته شده است.
احداث فرودگاه‌‌‌های غیربهره‌‌‌ور
مدیرکل دفتر بازرگانی و سرمایه‌گذاری شرکت فرودگاه‌‌‌ها و ناوبری هوایی ایران اخیرا از تدوین ۱۴ بسته سرمایه‌گذاری به ارزش ۳۳ همت در فرودگاه‌‌‌های کشور خبر داده است. به گفته علیرضا احدی، درآمدهای شرکت فرودگاه‌‌‌ها از دو محل هوانوردی وغیرهوانوردی تامین می‌شود و برای بهبود وضعیت درآمدهای شرکت فرودگاه‌‌‌ها، تمرکز بر رشد سرمایه‌گذاری‌‌‌های بخش خصوصی در پروژه‌‌‌های درآمدزایی فرودگاهی مورد توجه جدی قرار گرفته و ارائه مشوق‌‌‌های مالی برای مشارکت‌کنندگان در این سرمایه‌گذاری‌‌‌ها، درآمدهای غیرهوانوردی شرکت فرودگاه‌‌‌ها را افزایش می‌دهد.
به گفته مدیرکل دفتر بازرگانی و سرمایه‌گذاری شرکت فرودگاه‌‌‌ها و ناوبری هوایی، با یک برنامه‌‌‌ریزی مدون و دقیق در زمینه رشد سرمایه‌گذاری‌‌‌ها، یک توازن نسبی بین درآمدهای هوانوردی وغیرهوانوردی شرکت برقرار می‌شود و برای عملیاتی شدن این رویکرد ۱۴ بسته سرمایه‌گذاری برای مشارکت بخش خصوصی در فرودگاه‌‌‌های کشور آماده شده است.
حمید نجف، کارشناس صنعت حملونقل هوایی در گفت‌‌‌وگو با «دنیای‌اقتصاد» درباره این موضوع گفت: به طور کلی سرمایه‌گذاری موضوع مطلوبی است به شرطی که این سرمایه‌گذاری هدفمند باشد. موضوع سرمایه‌گذاری بخش خصوصی لازم است، اما برای رشد صنعت حملونقل هوایی کافی نیست. زیرا موضوع اصلی این است که توزیع بودجه و امکانات در صنعت هوایی به صورت عادلانه اتفاق نیفتاده است.
وی افزود: با توجه به تجربیات قبلی که شرکت فرودگاه‌‌‌ها داشته، کمتر شخصی به عنوان بخش خصوصی حاضر است در این موارد مشخص‌شده سرمایه‌گذاری کند. زیرا سرمایه‌گذاری بخش خصوصی باید توجیه‌‌‌پذیری داشته باشد. در سال‌های گذشته با لابی‌‌‌های سیاسی و فشارهای نمایندگان، فرودگاه‌‌‌هایی در برخی شهرها احداث شده که بهره‌‌‌ور نبوده و توجیه اقتصادی ندارد و تاوان آن از بودجه دولتی پرداخت می‌شود. به عنوان مثال فرودگاه‌‌‌هایی در شهرهای کوچک احداث شده که عملیات پروازی آنچنانی در آنها برقرار نیست ضمن اینکه این فرودگاه‌‌‌ها هزینه تعمیر و نگهداری نیز دارند.
این کارشناس صنعت حملونقل هوایی تاکید کرد: هرگونه سوء مدیریت و فساد دولتی به ایجاد کسری بودجه و مشکلات و گرفتاری برای دولت منجر می‌شود. این موضوع باعث گرانی بلیت هواپیما و گرانی عوارض فرودگاهی شده که تاوان آن را مصرف‌کننده باید پرداخت کند.
وی افزود: بخش خصوصی درباره سرمایه‌گذاری در بسته‌‌‌های تعریف‌شده، کارنامه و سوابق قبلی پروژه‌‌‌های فرودگاهی را بررسی می‌کند، زیرا برخلاف بخش دولتی بودجه تعریف‌شده در اختیار ندارد. بنابراین سرمایه‌گذاری را با احتیاط و رعایت همه جوانب انجام می‌دهد. با توجه به پیشینه غیر‌درخشان این بخش در سال‌های گذشته، بخش خصوصی رغبت اندکی به سرمایه‌گذاری در صنعت هوایی دارد. برای مثال برخی شرکت‌های هواپیمایی دولتی بدهی انباشته دارند که سال به سال به میزان آن افزوده شده و وابسته به کمک‌‌‌های دولتی هستند.
عدم‌عدالت بودجهای در صنعت هوایی
توزیع بودجه دولتی در صنعت هوایی باید به شکلی انجام شود که عدالت پرداخت‌‌‌ها در بخش‌‌‌های مختلف وجود داشته باشد. اگر عدالت بودجهای در صنعت حملونقل هوایی ایجاد نشود، سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در این صنعت نیز نمی‌تواند کمکی به بهبود این صنعت داشته باشد.
حمید نجف، کارشناس صنعت حملونقل هوایی با اعلام این مطلب گفت: به علت تقسیم نادرست بودجه در بخش‌‌‌های مختلف صنعت هوایی، شرکت فرودگاه‌‌‌ها بودجه بسیاری نسبت به سایر بخش‌‌‌ها در اختیار دارد.
از طرف دیگر شرکت‌های هواپیمایی با مسائل مالی در نتیجه کمبود ناوگان و کمبود قطعات موردنیاز مواجه هستند. وی افزود: به علت حاکم شدن نگاه جزیرهای، نمایندگان یکسری از شهرها، بودجه و اعتبارات بیشتری برای احداث فرودگاه گرفته‌‌‌اند. از طرف دیگر شرکت‌هایی که از این ارتباطات برخوردار نبودند، موفق به دریافت بودجه‌‌‌های لازم نشده و دچار مشکل شده‌‌‌اند. این اتفاق در صنعت حملونقل هوایی به شدت وجود دارد و تاکنون این موضوع اصلاح نشده است. برای اینکه چرخه صنعت حملونقل هوایی به طور صحیحی بچرخد، باید توزیع بودجه و ثروت بین بخش‌‌‌های مختلف اتفاق بیفتد.
این کارشناس صنعت حملونقل هوایی تاکید کرد: درآمد صنعت حملونقل هوایی باید بین بخش‌‌‌های مختلف آن به درستی توزیع شود. اما شاهد هستیم که کل درآمد ناشی از تردد در دالان هوایی کشور متعلق به شرکت فرودگاه‌‌‌ها بوده که باعث فربه شدن بیش از حد بخش‌‌‌هایی از این صنعت شده است.
ضرورت پرهیز از نگاه جزیرهای
نگاه‌‌‌های جزیرهای صنعت حملونقل هوایی باید به نگاه ملی تبدیل شود. در غیر‌این صورت ناترازی‌‌‌های موجود در این صنعت بیشتر خواهد شد. نجف با اعلام این مطلب گفت: تحریم‌‌‌ها روی شرکت هواپیمایی تاثیر مستقیم گذاشته و در خط مقدم تحریم‌‌‌ها قرار داشته و نتوانستهاند چرخه اقتصادی خود را به صورت کامل داشته باشند. اتفاقی که افتاده این است که شرکت هواپیمایی با توجه به وضعیت تحریم‌‌‌ها، دچار آسیب و مشکلات شده و نتوانستهاند قطعات هواپیما را تامین و هواپیما را نوسازی کنند.
از طرف دیگر شرکت فرودگاه‌‌‌ها که مالک فرودگاه‌‌‌های کشور بوده فشار زیادی را از نظر تحریم‌‌‌ها متحمل نشده است. وی افزود: باید به گونه‌‌‌ای مدیریت شود که با نظارت سازمان هواپیمایی کشوری بخشی از درآمدهای شرکت فرودگاه‌‌‌ها (از محل اجاره اماکن فرودگاهی و تردد هواپیماها در دالان هوایی) برای ترمیم نقاط ضعف صنعت حملونقل هوایی مانند خرید هواپیما و نوسازی ناوگان اختصاص یابد. صنعت حملونقل هوایی زمانی پیشرفت می‌کند که تمامی اجزای آن با همدیگر پیشرفت کند.
نجف تاکید کرد: حاصل عدم‌پیشرفت همزمان در این صنعت، همین فرودگاه‌‌‌های بدون متقاضی است که در شهرهای کوچک کشور شاهد آنها هستیم.
