راه‌اندازی بازار سفارش پنهان، حفظ ثبات و نقدشوندگی در شرایط اضطراری
مدت زمان بسته شدن بازار و چگونگی بازگشایی آن به میزان و شدت شرایط بستگی دارد. در چنین شرایطی آنچه به دست میآید حفظ نسبی شرایط روانی سرمایه‌گذاران با عدم نمایش بازاری شدیدا نزولی و نامتعادل است و آنچه از دست می‌رود کارآیی و نقدشوندگی بازار به عنوان ماهیت و کارکرد اصلی آن است. در هر صورت، ثبات و نقدشوندگی، دو پادشاه‌اند که با یکدیگر در اقلیم بورس نمی‌گنجند و این امر به ویژه در شرایط اضطراری همچون جنگ، با صراحت و تلخی گزنده‌ای قدرت خود را به رخ سیاستگذاران می‌کشد.
ETFهای درآمد ثابت را باز کنید
در شرایط کنونی و با گذشت چند روز از آغاز ترورهای شرورانه و حملات بزدلانه رژیم منحوس صهیونیستی به ایران، معاملات بازار سرمایه برای مدتی نامعلوم متوقف شده است. در این زمینه نگرانی سیاستگذاران کاملا قابل درک و همان‌طور که گفته شد تصمیم او، مطابق با تجربه جهانی است. بروز صف‌های طویل فروش در نبود تقاضای موثر می‌تواند در شرایط نامتعارف کنونی، دغدغه‌ای موجه باشد. اما در سوی دیگر ماجرا می‌توان به سرمایه‌گذاران خرد و کلانی که برای محافظت از سرمایه خود به صندوق‌های درآمد ثابت روی آورده بودند و اکنون قادر به نقد کردن سرمایه خود نیستند نیز توجه کرد.
در سالیان اخیر بازار اوراق بدهی ایران، بازاری رو به رشد بوده و به تدریج نقش مهمی در تامین مالی بخش خصوصی و دولتی ایفا کرده است. صندوق‌های درآمد ثابت بازوهای اصلی این بازار هستند که توانسته‌اند با جلب اعتماد سرمایه‌گذاران، منابع درخور ملاحظه‌ای را تجمیع کرده و به خرید اوراق بدهی اختصاص دهند. عدم امکان فروش این صندوق‌ها می‌تواند به اعتماد سرمایه‌گذاران لطمه زده و ادامه مسیر توسعه این روش تامین مالی را تضعیف کند. از این گذشته، هم اینک بسیاری از سرمایه‌گذاران برای تامین نیازهای نقدینگی خود به فروش واحدهای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها نیاز دارند و بسته بودن بازار مانعی برای برآوردن این نیاز است. پس چاره چیست؟
بازارهای دارک گونه در شرایط جنگی به سرمایه‌گذار کمک می‌کنند؟
به نظر می‌رسد که توجه به بازارهای دارک (سفارش پنهان) می‌تواند راهی جدید پیش روی ما قرار دهد. در این بازارها سفارش‌های خرید و فروش مشاهده نمی‌شوند. قیمت معاملاتی در این بازارها معمولا از مرجعی دیگر (بازار نرمال) اخذ می‌شود. این بازارها به‌طور معمول با هدف کنترل اثر بازاری سفارش‌های بزرگ market impact راه‌اندازی می‌شوند. پنهان بودن سفارش‌ها در این بازارها، اثرات روانی مشاهده سفارش‌های بزرگ را کنترل می‌کند و همان‌طور که گفته شد، قیمت نیز در این بازار از مرجعی دیگر دریافت می‌شود. در شرایط کنونی این بازارها می‌توانند مورد توجه سیاستگذاران اقتصادی قرار گیرند و نقدشوندگی (هر چند محدود) در کنار حفظ ثبات بازار را به سرمایه‌گذاران ارزانی کنند. راه‌اندازی بازار سفارش پنهان هم برای اوراق درآمد ثابت و هم صندوق‌های درآمد ثابت می‌تواند به عنوان یک گزینه جدی مد نظر قرار گیرد. دامنه نوسان این بازار می‌تواند صفر، برای اوراق حول قیمت تئوریک و برای صندوق‌ها حول NAV تعیین شود. می‌توان NAV صندوق‌ها را به میزان سهامی که در مالکیت دارند، مطابق مقررات تعدیل کرد. سفارش پنهان بودن بازار مانع نمایش صف‌های احتمالی می‌شود و به جو روانی منفی دامن نمی‌زند.
معامله‌گران بازار را می‌توان محدود کرد. در مورد بازار سهام هم می‌توان ایجاد بازار سفارش پنهان با دامنه محدود و حجم مبنای بالاتر را مدنظر داشت. معامله‌گران این بازار را می‌توان به سرمایه‌گذاران نهادی محدود کرد. به‌طور خلاصه راه پیشنهادی برای دو بازار اوراق درآمد ثابت (شامل صندوق‌های درآمد ثابت) و سهام بدین شرح است که در بازار اوراق بهادار با درآمدثابت در ابتدا بازار دارک (سفارش پنهان) تشکیل شود و دامنه صفر برای آن در نظر گرفته شود. (حول NAV و قیمت تئوریک. البته مشخص است که هم NAV و هم قیمت تئوریک روزانه تغییر می‌کنند و قیمت قابل معامله نیز برحسب آنها تغییر می‌کند.)
همچنین برای بازار سهام، در دستور کار قرار دادن بازار دارک (سفارش پنهان، دامنه نوسان محدود، حجم مبنای افزایش‌یافته و داشتن بازیگران محدود (نهادی) توصیه می‌شود. هر چند این طرح برای اجرایی شدن، نیازمند طراحی دقیق‌تر و توجه به جزئیات ظریف‌تر است؛ اما به‌طور کلی با توجه به ظرفیت‌های مقرراتی، نرم‌افزاری و سخت‌افزاری موجود اجرای آن امکان‌پذیر به نظر می‌رسد.
* مدیر تحقیق و توسعه بورس تهران
