عرضه خودرو در بورس‌کالا جدیتر شد
خودرو در مسیر تابلوی بورس
از اواخر دهه۹۰ و با افزایش زیان شرکت‌های خودروسازی ایرانی از جمله سایپا و ایران‌خودرو و همزمان ممنوعیت واردات خودرو در آن بازه زمانی، ایده ورود خودرو به بورس‌کالا و فراهم‌کردن بستری برای عرضه و خرید و فروش خودرو در این بستر مطرح شد. در سال۹۹ و به‌منظور سامان‌‌‌‌‌‌‌‌دهی به بازار خودرو، تعدادی از محصولات از جمله پژو ۲۰۷، شاهین، هایما، دنا و سایر مدل‌ها از طریق بورس‌کالای ایران عرضه شدند و با استقبال روبه‌رو شدند.
فرآیند عرضه و خرید خودرو در بورس‌کالا هم برای تولیدکنندگان و هم برای متقاضیان رضایت‌‌‌‌‌‌‌‌بخش بود؛ زیرا خودروسازان توانستند محصولاتشان را با قیمت بالاتری نسبت به نرخ‌گذاری دستوری عرضه‌کرده و بخشی از زیان خود را جبران کنند و خریداران نیز دیگر دغدغه جاماندن از قرعه‌‌‌‌‌‌‌‌کشی‌‌‌‌‌‌‌‌های سنتی که در سال‌های پیش از آن روش مرسوم خرید و فروش خودرو شده بود را نداشتند، با این‌حال با وجود مزایایی همچون شفافیت در قیمت‌گذاری و کشف نرخ واقعی، شورای‌رقابت به‌دلیل فقدان زیرساخت‌های لازم، فروش خودرو در بورس را متوقف کرد، پس از آن ادامه انجام معاملات در بستر بورس‌کالا با چالش‌های زیادی همراه شد و پس از مدت کوتاهی متوقف شد. از آن زمان تعداد معدودی خودرو در بورس‌کالا عرضه می‌شود؛ اما خبری از حضور پرچمداران نیست. البته که ایده اجرای این طرح از میان نرفته است و همچنان موافقان و مخالفان در حال تلاش برای اعمال نظر خود بر تصمیم نهایی هستند که در رابطه با این مساله گرفته خواهدشد.
مزایا و معایب بورس برای خودرو
موافقان اجرای این طرح دلایلی را برای حمایت خود از عرضه خودرو در بورس‌کالا مطرح می‌کنند و جلوگیری از قیمت‌گذاری دستوری و شفافیت و تعیین قیمت در بستری شفاف، در صدر لیست استدلال‌‌‌‌‌‌‌‌هایی است که افراد و نهادهای موافق این طرح مطرح می‌کنند. شفافیت قیمت‌ها، حذف واسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ها و کاهش سفته‌‌‌‌‌‌‌‌بازی از دیگر مزایایی است که با توجه به وضعیت بازار خودرو در ایران می‌توان برای اجرای این طرح برشمرد. قیمت‌ها در بورس‌کالا بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود که منجر به کشف قیمت واقعی خودروها می‌شود. از سوی دیگر با عرضه مستقیم خودروها در بورس، نقش دلالان کاهش‌یافته و خودروها به‌صورت مستقیم به مصرف‌کنندگان نهایی می‌رسند و در نتیجه با تعیین قیمت‌ها در یک بازار شفاف، امکان سفته‌‌‌‌‌‌‌‌بازی و نوسانات غیرمنطقی قیمت کاهش می‌‌‌‌‌‌‌‌یابد.
مخالفان نیز در آن‌سوی طیف استدلال‌‌‌‌‌‌‌‌های گوناگونی دارند. وزارت صمت به‌عنوان یکی از مخالفان اجرای این طرح قبلا اعلام کرده‌بود؛ بورس‌کالا محل عرضه دارایی‌هایی واسطه‌‌‌‌‌‌‌‌ای مثل فلز و نفت است، نه کالایی مثل خودرو که مصرفی است و باید سیاست‌های حمایتی روی آنها اعمال شود. نهادهای نظارتی همچون شورای‌رقابت و سازمان حمایت مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان از جمله دیگر مخالفان معامله خودرو در بستر بورس‌کالا هستند. رانت ناشی از اختلاف قیمت بازار و بورس از عواملی است که منجر به مخالفت عده‌ای از فعالان و نهادها شده‌است؛ چراکه اختلاف چشمگیر بین قیمت پایه در بورس و قیمت آزاد، باعث می‌شود کسانی که موفق به خرید می‌شوند، سود کلانی کسب کنند که نوعی رانت محسوب می‌شود.
به عقیده آنها، عرضه خودرو در بورس‌کالا برخلاف هدف اولیه یعنی شفاف‌سازی و کاهش قیمت، در عمل بسیاری از خودروها در بورس با قیمت‌هایی بالاتر از نرخ کارخانه معامله شدند، به‌ویژه در مواردی که تقاضا بالا بود. از سوی دیگر مکانیزم عرضه و تقاضا در بورس خودرو به دلیل شرایط خاص بازار ایران مانند عرضه محدود، تقاضای انباشته و نگاه سرمایه‌ای به خودرو منجر به کشف قیمت واقعی نمی‌شود. علاوه‌بر آن مخالفان معتقدند عرضه در بورس نوعی فرار از نظارت‌های قانونی بر قیمت‌گذاری است و خودروسازان را از پاسخگویی درباره کیفیت، قیمت و تعهداتشان دور می‌کند. فقدان زیرساخت‌های فنی و اطلاعاتی و افزایش فشار بر بازار ثانویه به دلیل کمبود عرضه نیز از دیگر استدلال‌‌‌‌‌‌‌‌هایی است که برخی از منتقدان برای مخالفت خود با انجام معاملات خودرو در بستر بورس مطرح می‌کنند.
سرنوشت مه‌‌‌‌‌‌‌‌آلود ورود خودرو به بورس
انتظار می‌رفت که اکنون با تشدید رکود و زیان در شرکت‌های خودروسازی و عقب‌نشینی نسبی نهادهای ناظر، زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های عرضه این کالا در بستر بورس‌کالا فراهم شود. در ماه گذشته خبری بر مبنای اعلام آمادگی بورس و فراهم‌شدن زمینه‌‌‌‌‌‌‌‌های انجام معاملات خودرو در این بستر منتشر شد و تصمیم‌گیری نهایی در این رابطه در شرایطی که شورای‌رقابت به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین مخالفان عرضه خودرو در بورس، از حوزه قیمت‌گذاری خودرو کنار رفته و دیگر نقشی در تعیین سیاست‌های فروش این صنعت ایفا نمی‌کند، به خودروسازان محول شد.
اکنون که شرکت ایران‌خودرو آمادگی و استقبال خود را برای عرضه محصولات خود در بستر بورس‌کالا اعلام کرده‌است، ارائه «برنامه عرضه» از سوی خودروسازان، شرط اصلی بورس‌کالا برای میزبانی از خودروهاست. سید‌جواد جهرمی مدیرعامل بورس‌کالای ایران، در نشست با مدیرعامل و مدیران شرکت ایران‌خودرو با اشاره به درخواست این شرکت برای عرضه محصولاتش در بورس‌کالا و آماده‌بودن همه زیرساخت‌ها گفت: اگر امروز عزم مدیران صنعت خودرو برای استفاده از ظرفیت‌های بازار سرمایه جدی باشد، با توجه به حمایت‌های ریاست سازمان بورس و اوراق‌بهادار می‌توان رویدادهای مثبتی را برای صنعت و بازار خودرو رقم زد.
با توجه به تصمیم هیات‌مدیره ایران‌خودرو و اظهارات مدیرعامل ایران‌خودرو در جریان بازدید مدیرعامل و مدیران ارشد بورس‌کالای ایران در روز دوشنبه، به‌نظر می‌‌‌‌‌‌‌‌سد که این صنعت متضرر و خسته از قیمت‌گذاری دستوری و زیان انباشته مزمن، برای استفاده از ظرفیت قانونی بورس‌کالا برای معاملات و کشف شفاف و واقعی قیمت مصمم باشد.
اکنون باید دید که خودروسازان تا چه اندازه برای عرضه محصولات خود در بورس‌کالا جدی هستند و اینکه آیا بورس‌کالای ایران توانایی در اختیار قرار‌دادن ابزارهای مناسب برای انجام این معاملات به تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان را دارد یا این‌بار هم مانند سال‌های اخیر همچنان موانع دیگری بر سر راه بورسی‌شدن خودرو قرار دارد که از عملی‌شدن این طرح جلوگیری خواهد کرد.
