راهکارهای قابل‌اجرای رفع ناترازی انرژی
۱- بهینهسازی مصرف انرژی و مدیریت تقاضا
بهینهسازی مصرف انرژی از طریق اصلاح الگوی مصرف، فرهنگ‌سازی و استفاده از فناوری‌های کم‌‌‌‌‌مصرف در بخش‌های خانگی، صنعتی و تجاری می‌تواند ناترازی را کاهش دهد. این امر شامل استفاده از تجهیزات با راندمان بالا، عایق‌‌‌‌‌بندی ساختمان‌ها و تشویق به صرفه‌جویی از طریق سیاست‌های قیمتی است.
برای رسیدن به این هدف لازم است طرح‌های تشویقی مانند بازار انرژی اجرا شود تا افراد با مصرف کمتر از سقف مجاز بتوانند مازاد اعتبار انرژی خود را بفروشند. اصلاح نظام یارانه‌های انرژی برای کاهش مصرف غیرضروری، آموزش و فرهنگ‌سازی برای کاهش مصرف در بخش خانگی و صنعتی از دیگر اقدامات لازم برای کاهش مصرف است.
اجرای طرح‌های تشویقی و اصلاح تعرفه‌‌‌‌‌ها از طرح‌های کوتاه‌مدت
(۶ تا ۱۲ ماه) و پیاده‌‌‌‌‌سازی فناوری‌های کم‌‌‌‌‌مصرف و عایق‌‌‌‌‌بندی به‌عنوان طرحی میان‌مدت(۱۲ تا ۳۶ ماه) محسوب می‌شود.
حدود ۲ تا ۵میلیارد دلار برای اجرای طرح‌های کوتاه‌مدت (شامل تبلیغات، یارانه تجهیزات کم‌‌‌‌‌مصرف و زیرساخت بازار انرژی) و ۱۰ تا ۱۵میلیارد دلار برای میان‌مدت(نصب تجهیزات و بازسازی زیرساخت‌های مصرف) لازم است.
با اجرای این طرح‌ها پیش‌بینی می‌شود ۱۵ تا ۲۰درصد مصرف انرژی در بخش خانگی و ۲۵ تا ۳۵درصد در بخش صنعت کاهش مصرف داشته‌باشیم. هزینه کمتر نسبت به افزایش تولید از دیگر مزایای این طرح است اما با این‌حال ممکن است با چالش‌هایی مانند مقاومت اجتماعی در‌برابر اصلاح یارانه‌‌‌‌‌ها نیاز به هماهنگی بین نهادهای دولتی مواجه باشیم.
۲- افزایش ظرفیت تولید انرژی(نفت، گاز و برق)
سرمایه‌گذاری در میادین نفت و گاز، توسعه نیروگاه‌های جدید و نوسازی زیرساخت‌های تولید برق می‌تواند عرضه انرژی را افزایش دهد. سرمایه‌گذاری در میادین مشترک نفت و گاز برای افزایش استخراج، احداث نیروگاه‌های جدید با تاکید بر انرژی‌های تجدیدپذیر (خورشیدی و بادی) و نوسازی نیروگاه‌های قدیمی برای افزایش راندمان از اقدامات مورد‌نیاز برای اجرای این طرح‌ها محسوب می‌شود.
مدت زمان بهره‌‌‌‌‌برداری احداث نیروگاه‌های کوچک و تجدیدپذیر میان‌مدت(۲۴ تا ۴۸ ماه) و توسعه میادین نفت و گاز و نیروگاه‌های بزرگ بلندمدت(۴۸ تا ۱۲۰ ماه) خواهد بود.
۳۰میلیارد دلار برای بهبود ساختار تولید و شبکه برق در کوتاه‌مدت و میان‌مدت و ۵۰میلیارد دلار یا بیشتر برای برنامه‌های ۲۰ساله (شامل میادین نفت و گاز) و ۵ تا ۱۰میلیارد دلار برای توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در میان‌مدت مورد‌نیاز است.
افزایش پایدار عرضه انرژی و کاهش وابستگی به سوخت‌های فسیلی با توسعه تجدیدپذیرها از مزایای این طرح‌ها است، با اینکه با چالش‌هایی مانند نیاز به سرمایه‌گذاری کلان، محدودیت‌های فناوری به دلیل تحریم‌ها و جذب سرمایه خارجی نیز مواجه هستند.
۳- اصلاح نظام قیمت‌گذاری انرژی
قیمت‌گذاری غیرواقعی انرژی (به‌‌‌‌‌ویژه ارزان‌بودن حامل‌های انرژی) باعث مصرف بی‌‌‌‌‌رویه شده‌است. اصلاح تدریجی قیمت‌ها می‌تواند انگیزه صرفه‌جویی را افزایش دهد.
برای اجرای این طرح‌ها لازم است دولت به سمت واقعی‌‌‌‌‌سازی قیمت برق و گاز به‌صورت پلکانی و همزمان تخصیص یارانه هدفمند به اقشار کم‌‌‌‌‌درآمد برای کاهش فشار اقتصاد حرکت کند.
اصلاح تعرفه‌‌‌‌‌ها و اجرای طرح‌های یارانه‌‌‌‌‌ای در کوتاه‌مدت(۶ تا ۱۸ ماه) قابل‌اجرا است و هزینه مورد‌نیاز آن یک تا ۲میلیارد دلار برآورد می‌شود. مزایای این طرح شامل کاهش شدت مصرف انرژی (ایران بالاترین شدت مصرف انرژی را در جهان دارد)، ایجاد منابع مالی برای سرمایه‌گذاری در تولید و چالش‌های آن احتمال نارضایتی عمومی و نیاز به مدیریت دقیق برای جلوگیری از تورم هستند.
۴- توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر
سرمایه‌گذاری در انرژی‌های خورشیدی و بادی می‌تواند وابستگی به سوخت‌های فسیلی را کاهش دهد و ناترازی را در بلندمدت جبران کند. از اقدامات پیشنهادی این بخش می‌توان به احداث نیروگاه‌های خورشیدی و بادی در مناطق مستعد (مانند مناطق کویری)، ارائه مشوق‌‌‌‌‌های مالی برای سرمایه‌گذاری بخش‌خصوصی اشاره کرد. مدت زمان بهره‌‌‌‌‌برداری احداث نیروگاه‌های کوچک و متوسط ۲۴ تا ۶۰ ماه و توسعه گسترده زیرساخت‌های تجدیدپذیر ۶۰ تا ۱۲۰ماه خواهد بود.
هزینه مورد‌نیاز آنها نیز ۵ تا ۱۰میلیارد دلار برای میان‌مدت و ۲۰تا ۳۰میلیارد دلار برای بلندمدت برآورد می‌شود. کاهش آلودگی، پایداری زیست‌محیطی، کاهش فشار بر منابع فسیلی از مزایای و نیاز به فناوری‌های وارداتی و زمانبر‌بودن بازگشت سرمایه از معایب این طرح‌ها محسوب می‌شوند.
۵- کاهش هدررفت انرژی در زنجیره تولید و توزیع
هدررفت انرژی در بخش‌های تولید، انتقال و توزیع(مانند گازهای مشعل و اتلاف برق) قابل‌‌‌‌‌توجه است. بهبود زیرساخت‌ها می‌تواند این مشکل را کاهش دهد. برای کاهش این هدررفت لازم است شبکه انتقال و توزیع برق نوسازی و فلرینگ (سوزاندن گازهای همراه) در میادین نفتی کاهش یابد. مدت زمان بهره‌‌‌‌‌برداری نوسازی شبکه توزیع ۱۲ تا ۳۶ ماه و کاهش فلرینگ ۳۶ تا ۶۰ ماه خواهد بود.
هزینه مورد‌نیاز این دو اقدام هم به ترتیب ۵ تا ۸میلیارد دلار و ۳ تا ۵میلیارد دلار است که به صرفه‌جویی روزانه ۲۱۵میلیون مترمکعب گاز و صادرات آن به نرخ بین‌المللی و افزایش راندمان تولید منجر خواهدشد، بااین‌حال این طرح‌ها نیاز به سرمایه‌گذاری و هماهنگی بین بخش‌های مختلف است.
اولویت با اصلاح و بهینهسازی مصرف است
ناترازی انرژی در ایران نیازمند ترکیبی از راهکارهای کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت است. در کوتاه‌مدت، اصلاح قیمت‌گذاری و مدیریت مصرف با هزینه‌ای حدود ۳ تا ۷میلیارد دلار و زمان ۶ تا ۱۸ ماه می‌تواند تا ۲۰درصد مصرف را کاهش دهد.
در میان‌مدت، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر و نوسازی زیرساخت‌ها با هزینه ۲۰ تا ۳۰میلیارد دلار و زمان ۲۴ تا ۶۰ماه، عرضه و راندمان را بهبود می‌بخشد.
در بلندمدت، سرمایه‌گذاری کلان ۵۰میلیارد دلاری در تولید نفت، گاز و برق طی ۵ تا ۱۰ سال ضروری است. موفقیت این برنامه‌‌‌‌‌ها به جذب سرمایه خارجی، رفع تحریم‌ها و هماهنگی بین نهادها و سازمان‌ها به‌عنوان مثال در قالب معاونت انرژی بستگی دارد. اولویت با اصلاح و بهینهسازی مصرف است، زیرا هزینه کمتر و اثربخشی سریع‌تری دارد.
* فعال حوزه نفت و انرژی
