در یک میزگرد تخصصی موردبحث قرارگرفت
استراتژی توسعه زنجیره هیدروژن
به گزارش «دنیای‌اقتصاد» ارتباط بین هیدروژن و صنعت نفت و گاز بسیار نزدیک است. هیدروژن از یک‌طرف به‌عنوان محصول جانبی صنعت نفت و گاز و از سوی دیگر در فرآیندهای تولید، پالایش و تبدیل نفت و گاز نقش کلیدی دارد. به‌عبارت دیگر هیدروژن در فرآیندهای سنتزی برای حذف گوگرد و تصفیه سوخت‌ها استفاده می‌شود، همچنین صنعت نفت و گاز به‌عنوان منبع تولید هیدروژن سبز و پاک برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌‌‌‌‌‌‌‌ای نقش مهمی ایفا می‌کند. از هیدروژن در فرآیندهای پالایشی مانند هیدروکراکینگ و هیدرودیسولفوریزاسیون برای تولید سوخت‌های پاک‌تر استفاده می‌شود. حدود ۴۰میلیون‌تن هیدروژن سالانه در پالایشگاه‌های جهان (معادل ۶درصد از مصرف گاز طبیعی جهان) استفاده می‌شود.
از سوی دیگر ۹۵درصد هیدروژن فعلی از طریق فرآیند ریفرمینگ بخار متان(SMR) با استفاده از گاز طبیعی تولید می‌شود. علاوه‌بر اینها نقش زیرساخت‌های موجود صنعت نفت و گاز در توسعه هیدروژن آبی(تولید همراه با جذب کربن) مهم است. پیش‌بینی می‌شود سهم هیدروژن در سبد انرژی صنعت نفت و گاز تا ۲۰۴۰ به ۲۰-۱۵درصد برسد. در آینده روش‌های جایگزین مانند تولید هیدروژن سبز از طریق آب با کمک انرژی تجدیدپذیر(الکترولیز آب) جایگزین خواهند شد، اما در حال‌حاضر، بیشترین کاربرد از روش SMR است که به گاز طبیعی وابسته است. این موضوع باعث شد که از اواخر سال۱۴۰۱، شرکت ملی نفت ایران در مسیر گذار جهانی به سمت انرژی‌های پاک، برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی برای ورود به حوزه هیدروژن را آغاز کند. در یک نشست تخصصی مسوولان صنعت نفت و گاز کشور به ظرفیت‌ها و چالش‌های ایران در حوزه زنجیره ارزش هیدروژن در صنعت نفت پرداختند.
مدیریت گذار انرژی
در این نشست ابتدا محمدصادق جوکار، رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با اشاره به اینکه بعضی از کشورها با ابزارهای دقیق، به فرآیند گذار انرژی نگاهی ساخت‌‌‌‌‌‌‌‌محور دارند و در حال پایه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی نظامی نو هستند، گفت: ایران نیز باید با دقت بیشتری در ساختاردهی به آینده انرژی خود عمل کند و از ظرفیت‌های وزارت نفت و نهادهای همکار بهره ببرد. وی با اشاره به بحران انرژی در کشور، عنوان کرد: مدیریت گذار انرژی باید با درنظرگرفتن منافع ملی انجام شود و مصرف‌کنندگان نیز باید ذهنیت خود را نسبت به آینده تغییر دهند. رئیس موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی گفت: دیگر فرصتی برای تاخیر نیست و باید با دقت حداکثری به تدوین سند عرضه انرژی پرداخت تا در سبد جهانی انرژی جایگاه مناسبی کسب کنیم. جوکار با بیان اینکه ایران همچنان می‌تواند در حوزه‌هایی مانند هیدروژن نقش موثری ایفا کند و این امر مستلزم تقویت همکاری میان نهادهای تحقیقاتی و اجرایی است، گفت: اخیرا با برخی اندیشکده‌های خارجی همکاری‌هایی داشته‌ایم که به حوزه‌های فراتر از نیاز روزمره هم رسید. این همکاری‌ها می‌تواند الگویی مناسب برای پیشبرد اهداف علمی و دیپلماسی انرژی کشور باشد.
ایران پیگیر روندهای جهانی
در ادامه احسان تقوی‌‌‌‌‌‌‌‌نژاد، مدیر امور اوپک، مجامع و سازمان‌های بین‌المللی وزارت نفت با اشاره به ماموریت‌های معاونت امور بین‌الملل و بازرگانی وزارت نفت در رصد تحولات جهانی انرژی، افزود: از سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ که مباحث اولیه هیدروژن در مجمع‌جهانی اقتصاد و شورای جهانی انرژی مطرح شد، پیگیر روندهای جهانی در این زمینه بوده‌‌‌‌‌‌‌‌ایم. مدیر امور اوپک وزارت نفت با بیان اینکه ایران به‌عنوان کشوری با بیش از یک قرن سابقه در تامین انرژی جهان باید برای تداوم این نقش در قرن آینده برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی کند، تصریح کرد: با همکاری مدیریت پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران، سندی با رویکرد بالا به پایین و پایین به بالا تدوین شد تا هم فناوری‌های بومی مدنظر قرار گیرند و هم به انتظارها و تحولات جهانی پاسخ‌داده شود. این سند باید در تراز بین‌المللی باشد و بتوان آن را در اوپک و مجمع کشورهای صادرکننده گاز (جی‌‌‌‌‌‌‌‌ئی‌‌‌‌‌‌‌‌سی‌‌‌‌‌‌‌‌اف) ارائه و از آن دفاع کرد.
استراتژی مرحله‌‌‌‌‌‌‌‌ای
مهدی خان‌‌‌‌‌‌‌‌بیگی، مدیرکل پژوهش و فناوری وزارت نفت نیز در این نشست گفت: توسعه فناوری در حوزه هیدروژن نیازمند برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی دقیق و تدوین نقشه‌راه جامعی است که از مرحله استخراج درخت فناوری تا برآورد زمان و هزینه هر پروژه را دربر گیرد. نظام جامع پژوهش، فناوری و تجاری‌‌‌‌‌‌‌‌سازی باید به‌صورت جدی پیاده‌‌‌‌‌‌‌‌سازی شود تا زمینه را برای سرمایه‌گذاری‌های هوشمند و بازگشت‌‌‌‌‌‌‌‌پذیر فراهم کند.
خان‌‌‌‌‌‌‌‌بیگی با اشاره به هزینه‌های بالای تولید هیدروژن سبز و آبی، به لزوم بازنگری در الگوهای اقتصادی پروژه‌ها پرداخت و گفت: در شرایط کنونی، هنوز به نقطه سربه‌‌‌‌‌‌‌‌سر اقتصادی برای استفاده از هیدروژن به‌عنوان حامل انرژی نرسیده‌‌‌‌‌‌‌‌ایم، بنابراین باید پروژه‌ها را به‌صورت مرحله‌‌‌‌‌‌‌‌ای و با خروجی‌‌‌‌‌‌‌‌های میان‌مدت طراحی کنیم تا امکان ارزش‌‌‌‌‌‌‌‌آفرینی زودبازده فراهم شود. وی پیشنهاد داد که الگوی توسعه فناوری‌ها در حوزه هیدروژن بر پایه پروژه‌های اینکریمنتال یا گام‌‌‌‌‌‌‌‌به‌‌‌‌‌‌‌‌گام باشد. بدین‌‌‌‌‌‌‌‌ترتیب، پروژه‌هایی با خروجی ملموس در بازه زمانی کوتاه تعریف می‌شوند که بتوانند با ورود به بازار، بخشی از هزینه خود را تامین کنند. مدیرکل پژوهش وزارت نفت گفت: درصورتی‌که این رویکرد اجرایی شود، افزون بر کاهش ریسک مالی، زیست‌‌‌‌‌‌‌‌بوم نوآوری و شرکت‌های دانش‌بنیان نیز به‌صورت واقعی وارد میدان خواهند شد.
در ادامه میراحمد حسینی، رئیس تدوین طرح‌های پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت ایران نیز با اشاره به اینکه اواخر سال۱۴۰۱، شرکت ملی نفت ایران در مسیر گذار جهانی به سمت انرژی‌های پاک، برنامه‌‌‌‌‌‌‌‌ریزی برای ورود به حوزه هیدروژن را آغاز کرد، گفت: هیدروژن به‌عنوان جایگزینی مناسب برای تولید انرژی، ذخیره‌سازی و نیز استفاده در حمل‌ونقل و تولید برق، محور توجه قرارگرفت. در همین زمینه، کارگروهی تخصصی با حضور مدیریت‌‌‌‌‌‌‌‌های کلیدی در شرکت ملی نفت ایران و دو بازوی علمی، یعنی پژوهشگاه صنعت نفت و موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی، تشکیل شد تا امکان‌‌‌‌‌‌‌‌سنجی و مسیر توسعه این فناوری را بررسی کنند.
وی افزود: در طول سال۱۴۰۳، این کارگروه به مدت ۱۱ تا ۱۲ ماه فعالیت مستمر، به بررسی جامع چهار مرحله کلیدی شامل شناسایی، ارزیابی فنی-اقتصادی، تحلیل روندهای جهانی و منطقه‌ای و بررسی وضعیت شبکه هیدروژن پرداخت. درنتیجه این اقدام‌ها پیش‌نویس یک سند راهبردی برای توسعه فناوری هیدروژن در صنعت نفت تدوین شد. این سند به‌صورت زنجیره ارزش، همه مراحل از تولید تا صادرات هیدروژن را پوشش می‌دهد. رئیس تدوین طرح‌های پژوهش و فناوری شرکت ملی نفت با اشاره به اینکه هدف از تدوین این سند، فراهم‌‌‌‌‌‌‌‌سازی بسترهای لازم برای توسعه زیرساخت‌ها، فناوری‌ها و سیاستگذاری‌های موردنیاز به‌منظور بهره‌‌‌‌‌‌‌‌برداری از هیدروژن در صنعت نفت است، بیان کرد: هم‌‌‌‌‌‌‌‌افزایی میان نخبگان و متخصصان حوزه هیدروژن در کنار مشارکت بخش‌های مختلف صنعت نفت، بستر مناسبی برای تحقق این هدف ایجاد‌کرده‌است.
حسینی گفت: در ادامه این مسیر، هفت طرح پژوهشی با موضوع‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف ازجمله تولید هیدروژن آبی، استفاده از منابع طبیعی، تولید هیدروژن زیستی از مخازن نفت و گاز و نیز راهبرد حامل انرژی جایگزین گاز، تعریف و بعضی از آنها وارد مرحله فراخوان شده‌اند. وی در پایان، تصریح کرد: این طرح‌ها با هدف عمق‌‌‌‌‌‌‌‌بخشی به مطالعات هیدروژنی و کاربردی‌‌‌‌‌‌‌‌سازی آن در صنعت نفت، تدوین‌شده و امید است در ادامه، با امضای قراردادهای اجرایی، نتایج ملموسی برای کشور به‌همراه داشته‌باشند.
