«دنیایاقتصاد» دلایل پیشی گرفتن رشد قیمت گازوئیل از بنزین را بررسی کرد
شوک معکوس در جایگاههای سوخت
این روند که به‌‌‌طور سنتی معکوس بود و بنزین معمولا سوختی گران‌‌‌تر محسوب می‌‌‌شد، اکنون در حال تغییر است و پیام‌‌‌هایی ژرف‌‌‌تر از صرفا نوسانات عددی در قیمت‌ها دارد. برخلاف تصور عمومی، این وضعیت نه یک اختلال موقتی، بلکه نتیجه هم‌‌‌افزایی عوامل مالیاتی، ژئوپلیتیک، محیط‌‌‌زیستی و صنعتی است؛ عواملی که همزمان بر عرضه و تقاضای گازوئیل تاثیر گذاشته‌‌‌اند و حالا بازتاب آن را در تابلوی قیمت پمپ‌‌‌بنزین‌‌‌ها می‌‌‌بینیم.
آمارهای معنادار
بر اساس داده‌‌‌های تارنمای Statista، تا ۷ آوریل ۲۰۲۵، قیمت گازوئیل در ایالات متحده از قیمت بنزین پیشی گرفته است. در این تاریخ، میانگین قیمت هر گالن بنزین معمولی ۳.۲۶ دلار و قیمت هر گالن گازوئیل ۳.۶۲دلار بوده است. در بریتانیا و کانادا تا آوریل ۲۰۲۵، قیمت گازوئیل از بنزین بالاتر بوده است. در فرانسه، افزایش مالیات بر گازوئیل باعث شده که قیمت این سوخت بیشتر از بنزین باشد. سوئیس نیز از جمله کشورهایی است که در آن گازوئیل از بنزین گران‌‌‌تر است. در این کشور، سوخت‌‌‌های فسیلی تحت مالیات‌‌‌های سختگیرانه‌‌‌ای قرار دارند و گازوئیل از مزایای مالیاتی بنزین بهره‌‌‌مند نیست.
پنج‌‌‌گانه افزایش قیمت گازوئیل
۱. ضربه تحریم‌‌‌ها به زنجیره صادرات : یکی از اصلی‌‌‌ترین دلایل این چرخش قیمتی را باید در تحریم‌‌‌های جدید غرب علیه روسیه جست‌‌‌وجو کرد. ایالات متحده، بریتانیا و اتحادیه اروپا در ماه‌‌‌های اخیر موج تازه‌‌‌ای از تحریم‌‌‌ها را علیه ناوگان انرژی روسیه، بهویژه صادرات فرآورده‌‌‌هایی مانند گازوئیل، اعمال کرده‌‌‌اند. این تحریم‌‌‌ها بیش از ۱۸۰ کشتی نفتکش و شرکت‌هایی چون «گازپروم‌‌‌نفت»، «ترانس‌‌‌نفت» و «سورگوت‌‌‌نفت‌‌‌گاز» را شامل می‌شود. در نتیجه، عرضه گازوئیل از دومین صادرکننده بزرگ جهان به شدت کاهش یافته، در حالی که صادرات بنزین، به‌‌‌دلیل حجم کمتر و اولویت پایین‌‌‌تر در زنجیره صادراتی روسیه، کمتر تحت‌تاثیر قرار گرفته است. این عدم‌تعادل در عرضه، به‌‌‌طور مستقیم به افزایش قیمت جهانی گازوئیل دامن زده است.
۲. جهش سودآوری پالایش گازوئیل:تحریم‌‌‌ها موجب افزایش شکاف بین عرضه و تقاضا شده‌‌‌اند و در نتیجه، حاشیه سود تولید گازوئیل برای پالایشگاه‌‌‌ها افزایش یافته است. به‌‌‌گزارش منابع تخصصی پالایشگاهی، سود پالایش گازوئیل به حدود ۲۰ دلار در هر بشکه رسیده که بالاترین سطح در ۵ ماه گذشته محسوب می‌شود. این سود بالا پالایشگاه‌‌‌ها را به تولید بیشتر گازوئیل تشویق کرده، اما از سوی دیگر باعث اشباع بازار بنزین و کاهش رشد قیمتی آن شده است.
۳. اوج‌‌‌گیری تقاضای صنعتی: برخلاف الگوی سنتی که معمولا در فصل بهار تقاضا برای بنزین – بهویژه در سفرهای جاده‌‌‌ای – افزایش می‌‌‌یافت، امسال این روند دستخوش تغییر شده است. قیمت‌های بالا، تغییر الگوی مصرف و پیشرفت خودروهای هیبریدی باعث کاهش تقاضای بنزین شده، در حالی که بخش‌‌‌های صنعتی مانند حمل‌‌‌ونقل جاده‌‌‌ای، کشاورزی، معدن و لجستیک همچنان تقاضای قوی برای گازوئیل دارند. این مساله به‌‌‌خصوص در کشورهای در حال توسعه مشهودتر است.
۴. محدودیت‌های زیست‌‌‌محیطی : از ژانویه ۲۰۲۰، سازمان بین‌المللی دریانوردی (IMO) قوانین سختگیرانه‌‌‌تری برای کاهش میزان گوگرد در سوخت کشتی‌‌‌ها وضع کرده است. این مقررات که در سال ۲۰۲۵ وارد فاز اجرایی سختگیرانه‌‌‌تری شده، عملا مصرف نفت کوره را در کشتیرانی محدود کرده و بسیاری از کشتی‌‌‌ها را به استفاده از گازوئیل با گوگرد کم سوق داده است. این انتقال، تقاضا برای گازوئیل را افزایش داده و فشار مضاعفی بر بازار وارد کرده است.
۵. رقابت چین و هند : در ماه‌‌‌های اخیر، دو اقتصاد نوظهور آسیایی – چین و هند – حجم واردات گازوئیل خود را افزایش داده‌‌‌اند؛ آن هم در زمانی که اروپا نیز به‌‌‌دنبال جایگزینی واردات روسیه است. این رقابت در جذب منابع محدود گازوئیل موجب شده تا قیمت‌ها در بازار آسیا و اروپا با سرعت بیشتری رشد کند.
پیامدهای اقتصادی
افزایش قیمت گازوئیل، تاثیرات زنجیره‌‌‌ای گسترده‌‌‌ای بر ساختار اقتصادی بسیاری از کشورها و صنایع برجای گذاشته که در حال گسترش به سطوح مختلف معیشت عمومی است. نخستین و ملموس‌‌‌ترین پیامد این وضعیت، رشد فزاینده هزینه‌‌‌های لجستیک است؛ چرا که گازوئیل همچنان سوخت اصلی در ناوگان‌‌‌های حمل‌‌‌ونقل جاده‌‌‌ای، ریلی و دریایی به‌‌‌شمار می‌رود. با افزایش هزینه سوخت، قیمت تمام‌‌‌شده حمل کالا از بنادر به مراکز شهری یا بین کشورهای مختلف، بهویژه در تجارت‌‌‌های منطقه‌‌‌ای، به طرز چشمگیری بالا رفته و این افزایش مستقیما به قیمت نهایی کالاهای مصرفی منتقل شده است.
از محصولات کشاورزی و مواد غذایی گرفته تا کالاهای صنعتی و واسطه‌‌‌ای، اکنون با قیمت‌های بالاتری به دست مصرف‌کننده می‌‌‌رسند؛ پدیده‌‌‌ای که می‌تواند موج دوم تورم را در بسیاری از اقتصادهای آسیب‌‌‌پذیر فعال کند. در این میان، کشورهایی که بخش عمده‌‌‌ای از گازوئیل موردنیاز خود را وارد می‌کنند – بهویژه کشورهای در حال توسعه یا فاقد پالایشگاه‌‌‌های پیچیده – به‌‌‌طرز شدیدتری با تبعات این افزایش قیمت روبه‌‌‌رو هستند. آنها نه‌‌‌تنها باید هزینه واردات بیشتری پرداخت کنند، بلکه با شوک‌‌‌های ارزی ناشی از افزایش تقاضای دلار برای خرید سوخت نیز مواجه شده‌‌‌اند؛ امری که نرخ تورم داخلی را بالا برده و فشارهای اقتصادی را مضاعف کرده است.
در این کشورها، گاه تنها چند هفته افزایش بهای سوخت کافی است تا سبد معیشتی خانوارها از تعادل خارج شود و شاخص هزینه زندگی جهش یابد. در کنار این مسائل، فضای سرمایه‌گذاری و تصمیم‌گیری در صنایع بزرگ نیز دستخوش تغییر شده است. بسیاری از شرکت‌های لجستیک، تولیدی، معدنی و کشاورزی، که تا پیش از این وابستگی شدیدی به گازوئیل داشتند، اکنون به‌‌‌طور جدی به دنبال یافتن جایگزین‌‌‌هایی برای این سوخت فسیلی هستند. برق، گاز مایع (LPG)، گاز طبیعی فشرده (CNG) و حتی سوخت‌‌‌های زیستی مانند بیودیزل به‌‌‌تدریج وارد برنامه‌‌‌های میان‌‌‌مدت و بلندمدت شرکت‌ها شده‌‌‌اند.
آیا این روند ماندگار است؟
کارشناسان بر این باورند که در کوتاه‌‌‌مدت و تا زمانی که تحریم‌‌‌های روسیه ادامه داشته باشد، حمل‌‌‌ونقل صنعتی رونق داشته باشد و IMO سیاست‌‌‌های سختگیرانه‌‌‌تری اجرا کند، قیمت گازوئیل در محدوده بالا تثبیت خواهد شد. با این حال، برخی پیش‌بینی‌‌‌ها نشان می‌دهد که از نیمه دوم سال ۲۰۲۵، با کاهش مصرف صنعتی در فصل تابستان، احتمال بازنگری در برخی تحریم‌‌‌ها و افزایش تولید پالایشگاه‌‌‌های خاورمیانه و آسیا، شکاف قیمتی گازوئیل و بنزین کاهش یابد. همچنین، پیشرفت در فناوری خودروهای برقی و افزایش استفاده از سوخت‌‌‌های زیستی می‌تواند در میان‌‌‌مدت تقاضا برای گازوئیل را کاهش دهد.
