کامران کرمی

تصویر بزرگ سفر ترامپ، موازنه چین و مهار نقش در حال پررنگ شدن آن در شبه جزیره عربی با محوریت دو آبراه کلیدی خلیج فارس و دریای سرخ است که این منطقه را به کانون ترانزیت و فناوری در روندهای اقتصاد سیاسی بین‌المللی تبدیل کرده است.

۱۰ اردیبهشت در تقویم ایرانی مصادف با روز ملی خلیج‌فارس است. پهنه‌ای آبی به وسعت تاریخ، با ژئوپلیتیک برجسته جهانی، تنوع فرهنگی جذاب و ظرفیت‌های ممتاز انرژی. از منظر این کلان تصویر است که جایگاه خلیج‌فارس به نقش مناطق در ژئوپلیتیک جهانی و ژئواستراتژیک رقابت قدرت‌های بزرگ پیوند می‌خورد و برجسته می‌شود.

سفر امیر خالد بن سلمان بن عبدالعزیز آل سعود، وزیر دفاع پادشاهی عربستان سعودی، را می‌توان نقطه‌عطف توافق پکن و روابط احیاشده ایران و عربستان در طول دو سال گذشته دانست که در فضای کنونی می‌تواند از چهار منظر بین‌المللی، منطقه‌ای، زیرمنطقه‌ای و روابط دوجانبه حائز اهمیت باشد.

نقش مناطق در ژئوپلیتیک جهانی و رقابت قدرت‌های بزرگ جایگاه تعیین‌کننده‌ای است. به‌ویژه منطقه خاورمیانه و زیرسیستم خلیج فارس که گرانیگاه انرژی و کانون اقتصاد سیاسی بین‌المللی است. از منظر تحول در این جایگاه در طول یک دهه گذشته است که شاهد تغییر نقش بازیگران شورای همکاری و در راس آنها عربستان سعودی و امارات در مناقشه ایران و آمریکا از دنباله‌روی به بی‌طرفی فعال و سازنده هستیم.

پایان موفقیت‌آمیز دور اول مذاکرات ایران و آمریکا به میزبانی سلطان‌نشین عمان با استقبال گسترده بازیگران شورای همکاری خلیج فارس مواجه شد. وزرای خارجه امارات، عربستان، قطر و کویت، در گفت‌وگو با سید بدر البوسعیدی، همتای عمانی خود، بر اهمیت این گفت‌وگو و میزبانی مسقط تاکید کردند.

برخلاف انتظارها که عمان، قطر یا سوئیس را مامور تحویل نامه ترامپ به ایران می‌دانست، قرعه فال به نام امارات زده شد. انور محمد قرقاش، دیپلمات بلندپایه اماراتی و مشاور دیپلماتیک شیخ محمد بن زاید رئیس دولت امارات عربی متحده، راهی تهران شد تا نامه رئیس‌جمهور آمریکا خطاب به مقامات ارشد ایران را تحویل سیدعباس عراقچی دهد.

حتی اگر سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه، تصریح کند که امیر قطر و وزیر خارجه روسیه در سفر به تهران حامل پیامی از سوی آمریکا برای جمهوری اسلامی ایران نبوده‌اند، اما وضعیت مبهم و بلاتکلیف پرونده هسته‌ای و پتانسیل آن برای از کنترل خارج کردن وضعیت شکننده موجود، باعث خواهد شد در هفته‌ها و ماه‌های آینده و به‌ویژه ناظر بر بازه زمانی اکتبر ۲۰۲۵، فرا رسیدن موعد اسنپ‌بک، انگیزه‌های میانجی‌گران برای مدیریت روابط تهران و واشنگتن بیشتر و بیشتر شود.

میزبانی کاخ درعیه ریاض از وزرای خارجه آمریکا و روسیه به‌عنوان پیش‌درآمد مذاکرات صلح اوکراین را می‌توان یک نقطه‌عطف در دیپلماسی منطقه‌ای و نقش آن در روندهای نوظهور بین‌المللی متاثر از شکاف‌ها و تکانه‌های فروپاشی نظم موجود و متعارف دانست. به عبارت بهتر نقش مناطق به‌ویژه مناطقی چون خلیج فارس و شبه‌جزیره عربی در روندها و فرآیندهای بین‌المللی در حال پررنگ‌تر شدن است. در چنین زمینه‌ای بازیگرانی که دارای وزن و جایگاه سیاسی و اقتصادی توامان هستند و دارای روابط عالی و در عین حال متوازن بین قطب‌های متعارض قدرت هستند، فرصت چانه‌زنی و ایفای نقش بیشتر را پیدا خواهند کرد.

از زمان سقوط رژیم بشار اسد و قدرت‌گیری اسلام‌گرایان سلفی و اخوانی، عربستان سعودی بازیگر ناکام تحولات بهار عربی در طول یک دهه گذشته، به سرعت در حال تثبیت کردن خود در مقام یک بازیگر عربی تعیین‌کننده در تحولات سوریه است. از سفر هیات سعودی به دمشق تا دیدار احمد الشرع از عربستان و ملاقات با محمد بن‌سلمان و حضور عربستان در کنفرانس بین‌المللی پاریس برای سوریه که مساله مهم بازسازی را به میان آورده است. جایی که دست عربستان برای شکل دهی به تحولات آینده سوریه دراز است. ریاض در تلاش است تا از سوریه جدید در راستای بسط نفوذ سیاسی و اقتصادی حداکثر بهره‌برداری را به‌عمل آورد.

تا یک دهه پیش کمتر کسی حتی در خیال متصور بود که روزی احمد الشرع یا همان ابومحمد الجولانی، از چهره‌های سرشناس القاعده سوریه و بنیان‌گذار گروه سلفی جهادی تحریرالشام، راهی ریاض شود و با محمد بن‌سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، دیدار کند و درخصوص آینده سوریه پسااسد به شور و مشورت بنشیند.

جایگاه سلطان‌نشین عمان بیشتر به واسطه سیاست خارجی متوازن و مبتنی بر بی‌طرفی فعال با میانجی‌گری در مناقشات منطقه‌ای شناخته شده و کمتر به بعد چشم‌انداز توسعه اقتصادی این کشور اشاره شده است که می‌تواند نقش تکمیلی برای بندر چابهار و دسترسی به کریدور شمال-جنوب ایفا کند.